Στο Κάστρο της Τήνου - Εξώμβουργο

Κατά την επίσκεψή μας στην Τήνο μάθαμε πως στο νησί υπάρχουν 2 Δήμοι εκ των οποίων ο ένας είναι ο Δήμος Εξώμβουργου (ο οποίος έχει λάβει το όνομά του από το ομώνυμο λόφο όπου βρίσκεται το Κάστρο) με έδρα την Ξυνάρα. Περιλαμβάνει τους παραδοσιακούς οικισμούς: Ξυνάρα, Λουτρά, Κρόκο, Σκλαβοχωριό, Αγάπη, Περάστρα, Κώμη, Κάτω Κλείσμα, Καρκάδο, Αετοφωλιά, Καλλονή, Καρδιανή, Υστέρνια, Σμαρδάκιτο, Ταραμπάδο, Κάμπο, Χατζηράδο, Κτικάδο, Τριπόταμο, Σμπεράδο, Τζάδο, Κέχρο, Μέση, Στενή, Φαλατάδο, Καθλικάρο, Μυρσίνη και Ποταμιά. Επίσης, τους παράλιους οικισμούς Υστερνίων, Βαθύ, Καρδιανής (Γιαννάκη), Αγίου Ρωμανού και Κολυμπήθρας.

Κινήσαμε λοιπόν να επισκεφτούμε τα "Κάτω μέρη" της Τήνου όταν αντικρύσαμε τον επιβλητικό όγκο του Εξώμβουργου όπου πάνω του όπως μας είχαν πληροφορήσει βρισκόταν ένα Κάστρο και ένα Μοναστήρι. Ετσι δεν χάσαμε την ευκαιρία να τα επισκεφτούμε.

Στην κορυφή του λόφου ο επισκέπτης αντικρύζει τα υπολείμματα ενός μεσαιωνικού Κάστρου που χτίστηκε το 1207 από τους Ενετούς. Στην ευρύτερη περιοχή βρίσκει κανείς και άλλα αρχαιολογικά κατάλοιπα (τείχη, κατοικίες, νεκροταφεία) γεγονός που υποδηλώνει πως η περιοχή κατοικήθηκε ήδη από την προϊστορική εποχή. Την περίοδο που εντάθηκαν οι πειρατικές επιδρομές στο Αιγαίο (αρχές του μεσαίωνα), οι Τηνιακοί εγκατέλειψαν τα παράλια και κατέφυγαν στο εσωτερικό του νησιού, στο Εξώμβουργο όπου οχύρωσαν με ασφαλή τείχη το Κάστρο. Το Κάστρο ονομάζεται και "Κάστρο της Αγ. Ελένης" επειδή όπως λέγεται κάποτε υπήρχε στην κορυφή ένα εκκλησάκι αφιερωμένο στην Αγία Ελένη. Αρχαιολογικά ευρήματα που φιλοξενούνται στο Μουσείο της Χώρας προέρχονται από το ιερό της Δήμητρας και της Περσεφόνης το οποίο εικάζεται πως βρισκόταν εδώ. Σε αυτό εδώ το Κάστρο το οποίο αποκαλείται "το Κάστρο της Τήνου" (έτσι ονομαζόταν στις παλαιότερες γραπτές πηγές) κατέφευγαν οι κάτοικοι του νησιού κάθε φορά που ήθελαν να προστατευτούν από τους πειρατές. Φτάνοντας στους πρόποδες του Κάστρου παρατηρήσαμε την ύπαρξη ενός γιγάντιου σταυρού στη κορυφή του (δίπλα από άλλες κεραίες -πιθανότατα κινητής τηλεφωνίας-sic). Αρχίσαμε να σκαρφαλώνουμε. Αν και στη Χώρα του νησιού έκανε αποπνικτική ζέστη εδώ θα έλεγα πως χρειαζόσουν ελαφρύ μπουφανάκι με τη δροσούλα να κάνει την ανάβαση ευχάριστη και καθόλου κοπιαστική. Ετσι αποφασίσαμε να σκαρφαλώσουμε μέχρι την κορυφή.

Ο σταυρός στην κορυφή πράγματι ήταν τεραστίου μεγέθους και δέσποζε στον ορεινό όγκο κάνοντας επιβλητική την παρουσία του ακόμη και το βράδυ αφού όταν κανείς διασχίζει τη περιοχή τις νύχτες τον βλέπει να στέκει εκεί φωτισμένος.

Στη βάση του σταυρού βρισκόταν χαραγμένη μια πλάκα. Διαβάσαμε πως ο σταυρός είχε τοποθετηθεί εκεί το 1900, καταστράφηκε το 1915 και ξανατοποθετήθηκε το 1931. Δεν καταφέραμε να μάθουμε περισσότερα για τους λόγους που καταστράφηκε ο σταυρός. Καθήσαμε να ξαποστάσουμε απολαμβάνοντας την υπέροχη θέα ολόκληρου του νησιού. Οι μόνοι ήχοι που ακούγονταν ήταν τα τιτιβίσματα των πουλιών που φαίνεται πως τους είχαμε διαταράξει τη συνήθη γαλήνη τους. Ανοίξαμε τους τουριστικούς οδηγούς και αναζητήσαμε ιστορικές πληροφορίες για το Κάστρο. Το κάστρο καταστράφηκε τον Ιούνιο του 1715 όταν το νησί καταλήφθηκε από τους Τούρκους και το ανατίναξαν με αποτέλεσμα την ισοπέδωση των κτιρίων της πόλης και των κτιρίων της. Με την ανατίναξη του Κάστρου από τους Τούρκους έκλεισε η βενετική παρουσία στην Τήνο, μετά από 508 ολόκληρα χρόνια...

Μετά την καταστροφή του Κάστρου οι κάτοικοι αρχικά εγκαταστάθηκαν στο έξω-Borgo (την περιοχή που βρίσκεται έξω από το κάστρο). Αργότερα ο πληθυσμός άρχισε να απλώνεται στους υπόλοιπους οικισμούς του νησιού. Η δημογεροντία πέρασε σύντομα στη χώρα (τη σημερινή πόλη) ενώ ο καθολικός επίσκοπος εγκαταστάθηκε στην Ξινάρα. Τότε ως πρωτεύουσα του νησιού ορίστηκε πλέον η Χώρα και πήρε τη θέση του Εξώμβουργου (που μέχρι τότε ήταν η πρωτεύουσα του νησιού).

Η τοποθεσία όπου βρίσκεται το Κάστρο είναι η δεύτερη ψηλότερη τοποθεσία του νησιού (νομίζω 700 μ.) και για αυτό ο επισκέπτης απολαμβάνει μια απίστευτη θέα που περιλαμβάνει όλο το νησί. Υποθέτω πως η στρατηγική θέση της περιοχής δικαιολογεί την μακρόχρονη κατοίκηση της περιοχής.

Η ορατότητα φτάνει μέχρι τα θαλάσσια περάσματα το οποίο πρακτικά σημαίνει πως οποιεσδήποτε πειρατικές επιδρομές γίνονταν άμεσα αντιληπτές. Καθήσαμε αρκετή ώρα στην κορυφή του Εξώμβουργου προσπαθώντας να ταξιδέψουμε νοερά σε εποχές όπου εδώ η περιοχή θα έσφυζε από ζωή. Εδώ που άνθρωποι έζησαν, εργάστηκαν, παντρεύτηκαν, απόκτησαν οικογένεια λάτρεψαν τους δικούς τους θεούς....Εδώ που τα παιδιά τους θα τριγυρνούσαν στα καλντερίμια του Κάστρου και θα έπαιζαν όπως όλα τα παιδιά. Εδώ που ο θόρυβος από τους πολέμους θα είχε διαταράξει την ηρεμία και τη γαλήνη του τοπίου. Σήμερα μοναχά νεκρική σιγή ακούγεται στη περιοχή με το σώμα του Κάστρου να κείται ερειπωμένο και εμένα την επισκέπτριά του να προσπαθώ να ανασύρω τα μυστικά του μέσα από τους τουριστικούς οδηγούς.
Σκεφτόμουν πως σε άλλες χώρες τα Κάστρα αποτελούν προτεραιότητα για τις Υπηρεσίες Πολιτισμού, όχι μόνο τα φροντίζουν μα αποτελούν πόλους έλξης επισκεπτών με σημαντικά έσοδα που διατίθενται για να καλύψουν τα έξοδα συντήρησης και αναστήλωσης αυτών των χώρων.
- Γιατί εδώ στην Ελλάδα τα μεσαιωνικά Κάστρα είναι ξεχασμένα και καταρρέουν εγκαταλελελειμμένα στην αδυσώπητη παρέμβαση της φθοράς του χρόνου?

Ομως τις σκέψεις μου διέκοψε η φωνή της Μελένιας που υπενθύμιζε πως είχε φτάσει η ώρα να συνεχίσουμε το ταξίδι μας.....

Αρχίσαμε να κατηφορίζουμε.....Ημουν σιωπηλή....Οι σκέψεις και τα συναισθήματα ανάμεικτα.....Τα ερωτηματικά που αναζητούν απάντηση πολλά, κατακλύζουν το μυαλό....
- Γιατί εγκαταλείπονται τέτοιοι θησαυροί ????
- Γιατί το μάθημα της ιστορίας να εξακολουθεί να γίνεται με τον ίδιο και απαράλλαχτα μονότονο τρόπο εδώ και ατελείωτα χρόνια μέσα στον ψυχρό και απρόσωπο χώρο μιας αίθουσας διδασκαλίας που τελικά απωθεί τα παιδιά από τη μάθηση της ιστορίας του τόπου μας???? Γιατί να μην μπορούν να μετατραπούν αυτοί οι χώροι σε πόλους έλξης σχολείων όπου μέσω εκπαιδευτικών εκδρομών και προγραμμάτων θα μαθαίνουν την ιστορία σε πραγματικό περιβάλλον μέσα σε τόσα μνημεία που βρίσκονται διάσπαρτα στον τόπο μας ???
- Γιατί να μην προβάλλουμε την κοινή ιστορία άλλων πολιτισμών που πέρασαν από τη χώρα μας έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένας συνεκτικός κρίκος ανάμεσα στους λαούς μέσα από τη κοινή τους ιστορική πορεία????

Τόποι ρημαγμένοι και μουντοί
μοναχά της ανάσας μου η σιωπή
Κάστρα εγκαταλελειμμένα
μέσα στο χρόνο αφημένα

Πούναι οι δόξες και οι τιμές σας
κάστρα μου λησμονημένα???