Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε.....

(φωτό: Στo Μαστιχάρι της Κω)

Του Σταυρού σήμερα....

Ημέρα που η γη μαλακωμένη καθώς είναι από τα πρωτοβρόχια προετοιμάζεται να υποδεχτεί στα σπλάχνα της τους σπόρους που θα καρπίσουν την άνοιξη. Τα παλαιότερα χρόνια (τότε που οι περισσότεροι στην Ελλάδα ασχολούνταν με τις αγροτικές εργασίες) σαν σήμερα κατέβαζαν τον σταυρό των σταχυών από το εικονοστάσι και το πήγαιναν να το λειτουργήσουν στην εκκλησιά με σκοπό την καλή καρποφορία. Ο σταυρός των σταχυών που ονομαζόταν και χτένι ή ψαθί ήταν μια ιδιόμορφη κατασκευή (όπως αυτή παρακάτω, που φωτογράφισα στο Σπίτι της Αντιμάχειας στην Κω) που την έφτιαχναν με στάχυα παρμένα από το τελευταίο δεμάτι που θέριζαν. Τον σταυρό των σταχυών τον κρατούσαν κρεμασμένο δίπλα στο εικονοστάσι μέχρι του Σταυρού, ημέρα που αρχίνιζαν οι ημέρες της σποράς. Τον τίναζαν και κρατούσαν τους κόκκους του σιταριού τους οποίους ανακατωμένους με τους υπόλοιπους σπόρους που θα φύτευαν θα τους πήγαιναν στην εκλησιά για να ευλογηθούν με σκοπό την καλή καρποφορία.

Επίσης την σημερινή ημέρα οι νοικοκυρές ζητούσαν από τον παπά ένα κλωνί βασιλικό το οποίο δεν έπρεπε να πάρουν από χάμω αλλά απευθείας από το χέρι του παπά. Μετά από τη λειτουργία επέστρεφαν στα σπίτια τους και παρασκεύαζαν προζύμι (δίχως τη χρήση μαγιάς) που χρησιμοποιούσαν κατά τη διάρκεια ολόκληρης της χρονιάς.

Στον Κατάλακκο Λήμνου, "κάθε σπίτι, κάθε νοικοκυρά φέρνει ένα κουμάρ' με νερό στην εκκλησιά ' τ'αφήνουν στη μέση της εκκλησιάς, όπου γίνεται ο αγιασμός, και μετά το παίρνουν. Με τον αγιασμό αυτόν κάνουν το προζύμι της χρονιάς' το κάνουν καινούριο. Το παλιό το σβουν ' το ζυμώνουν όλο την τελευταία βδομάδα."

Εις την Κορώνην "κάνουν ζυμάρι και βάνουν απάνω το κλωνί το βασιλικό που παίρνουν του Σταυρού από την εκκλησά ' ως την άλλη μέρα φουσκώνει και γίνεται προζύμι από μόνο του. Το προζύμι αυτό 40 μέρες δεν το δανείζουν, και το πρώτο ψωμί που θα ζυμώσουν μ'αυτό θα το κάνουν λειτουργιά και θα το μοιράσουν."

Φωτό: Περιφορά του Λειδινού
(από το βιβλίο του Μέγα Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας)

Η ημέρα του Σταυρού συμβόλιζε και το τέλος των εαρινών και θερινών εργασιών, την αρχή των φθινοπωρινών και χειμερινών καθώς και την παύση διαφόρων συνηθειών των ανθρώπων. Σε μια τελετουργία που μιμείται τη νεκρανάσταση της φύσης και παραμπέμπει στο μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης τελείται μέχρι τις μέρες μας το έθιμο του Λειδινού στην Αίγινα. Ο Λειδινός ήταν ένα ομοίωμα αγοριού σε φυσικό μέγεθος (κατ΄άλλους ομοίωμα αντρός ενήλικα) καμωμένο από πανιά και άχυρα με έντονα τα φαλλικά στοιχεία. Γινόταν αναπαράσταση της ταφής του, τον τοποθετούσαν πάνω σε ένα τραπέζι, τον στόλιζαν με λουλούδια που βλασταίνουν αυτή την εποχή (στην Αίγινα ονομάζονται λειδινά) και ανάβοντας κεριά ολόγυρά του, νέοι γέροι και παιδιά άρχιζαν το μοιρολόϊ σαν να επρόκειτο για αληθινή κηδεία. Επειτα τον περιέφεραν στους δρόμους τραγουδώντας το παρακάτω τραγούδι

"Λειδινέ μου, Λειδινέ μου, τσαι κλησαρωμένε μου,
όπου σε κλησαρώσανε με την ψηλή κλησάρα τσαι όπου σε περνούσανε αφ'την Αγιά Βαρβάρα. Λειδινέ, Λειδινέ μου Πάλι θάρθεις Λειδινέ μου με του Μάρτη τις δροσές με τ' Απρίλη τα λουλούδια τσαι του Μάη τις δουλειές. Λειδινέ μου, Λειδινέ μου. Φεύγεις, πάεις, Λειδινέ μου Τσ' εμάς αφήνεις κρύους, πεινασμένους, διψασμένους τσ΄όχι λίγο μαραμένους. Λειδινέ μου, Λειδινέ μου.
Ηρθ΄η ώρα να μας φύγεις, πάιανε εις το καλό, τσαι με το καλό να έρθεις τσ' όλους να μας βρεις γερούς.
Λειδινέ μου, Λειδινέ μου, τσαι κλησαρωμένε μου"

Τέλος ακολουθούσε η ταφή του Λειδινού όπου όλοι έπαιρναν στη φούχτα τους λίγο χώμα και το έριχναν από πάνω του (όπως συνηθίζεται στις πραγματικές κηδείες) ενώ καθένας την ώρα που έριχνε το χώμα μουρμούριζε "πάψε φτωχέ το δειλινό, και άρχοντα τον ύπνο" υπονοώντας πως τώρα που μικραίνει η μέρα ο πλούσιος άρχοντας δεν έχει πια ανάγκη τον μεσημεριανό ύπνο και οι μεροκαματιάρηδες που δουλεύανε από πρωί μέχρι το βράδυ θα γυρίζουν πια νωρίτερα στο σπίτι, έτσι δεν θα έχουν πια ανάγκη από το Δειλινό (το απογευματινό κολατσιό πριν από το δείπνο). Επειτα οι άνθρωποι γύρναγαν στο σπίτι, μοιράζονταν τα κόλλυβα κι έπειτα έστηναν γλέντι με χορό και τραγούδι.

*Πολλές πληροφορίες για τα έθιμα της σημερινής ημέρας- και όχι μόνο- μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο του Μέγα ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ

Φωτο από το βιβλίο Γ.Α.Μέγα
Ο σταυρός των σταχυών

Καλή εβδομάδα λοιπόν σε όλους

....Σταύρωνε και σπέρνε.....

και από σήμερα
.....πάψε φτωχέ το δειλινό....
....κι άρχοντα τον ύπνο....

*Α! Και Χρόνια Πολλά στους Σταύρους και τις Σταυρούλες