Ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο Καραγκιόζης και οι σκιές....

Η γειτονιά της παιδικής μου ηλικίας ήταν μια γειτονιά με χωματόδρομους γεμάτη από μονοκατοικίες και κήπους με πολύχρωμα λουλούδια. Οι πόρτες έμεναν ανοιχτές, οι άνθρωποι δεν φοβούνταν και μπαινόβγαιναν ο ένας στο σπίτι του άλλου δίχως να κρατούν τα προσχήματα και τους τύπους αφού έτσι ήταν η ζωή, κανείς δεν παρεξηγούσε τον αυθορμητισμό του γείτονα.

Εμείς τα παιδιά καθημερινά εκτός από το σχολείο, κάθε απόγευμα συγκεντρωνόμασταν στη γειτονιά και παίζαμε. Τα αγόρια έπαιζαν ποδόσφαιρο και τα κορίτσια έπαιζαν με τις κούκλες τους. Κάποιες όμως φορές (κυρίως τα Σαββατόβραδα) για να βγάλουμε κάποιο χαρτζιλίκι διοργανώναμε παραστάσεις Καραγκιόζη με εργαλεία ένα λευκό πανί, ένα καντηλάκι με τρεμάμενο φως και κάποιες χάρτινες φιγούρες που το ακροατήριό μας τις έβλεπε σαν σκιές. Κρυμμένοι πίσω από το λευκό πανί χοροπηδούσαμε μαζί με τις μορφές τις οποίες ζωντανεύαμε με αυτοσχέδιες ατάκες....Οι μορφές που συνόδευαν τον Καραγκιόζη άλλοτε ήταν κατασκευασμένες από εμάς και άλλοτε κομμένες από περιοδικά που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή. Εγώ δεν πήγαινα ακόμη σχολείο μα ο μεγαλύτερος αδελφός μου με είχε αγγαρέψει να παίζω τον ρόλο του Κολλητηριού (ενός από τα παιδιά του Καραγκιόζη). Μικροί μεγάλοι συμμετείχαμε στην διοργάνωση της παράστασης από όπου βγάζαμε ένα πενιχρό χαρτζιλίκι (αφού κόβαμε και εισητήριο). Στο τέλος κάθε παράστασης μοιραζόμασταν τις εισπράξεις (με λίγο άνισο τρόπο αφού εγώ ως μικρότερη έπαιρνα τα λιγότερα χρήματα). Το κοινό μας αποτελούνταν από παιδιά αλλά και από ενήλικες οι οποίοι διασκέδαζαν με την ευρεσιτεχνία μας να ανεβάζουμε έργα που άλλοτε τύχαινε να διαβάσουμε σε κάποιο περιοδικό και άλλοτε τα δημιουργούσαμε εμείς με βάση την ζωηρή μας παιδική φαντασία πάντα όμως με γνώμονα τη ζωή των καθημερινών ανθρώπων και πρωταγωνιστή τον Καραγκιόζη.

Οι μνήμες αυτές ήρθαν στο μυαλό μου πριν από λίγο καιρό, στο άκουσμα του θανάτου του Ευγενίου Σπαθάρη. Ο Ευγένιος Σπαθάρης γεννημένος το 1924 ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τον Καραγκιόζη μέσω του πατέρα του ο οποίος ήταν από τους πρωτοπόρους του θεάτρου σκιών.

Σύμφωνα με τον Ευγένιο Σπαθάρη, ο πρώτος που έφερε την τέχνη στην Ελλάδα ήταν ο Γιάννης ο Μπράχαλης, μεταξύ 1850 και 1860. Μπορούμε να μιλάμε για "ελληνικό" Καραγκιόζη (δηλαδή δίχως Τουρκικά στοιχεία στη θεματολογία) από το 1900 και μετά. Ο εξελληνισμός του λέγεται πως ξεκίνησε στην Ήπειρο και πως κορυφαίος δημιουργός αναδείχτηκε ο Πατρινός ψάλτης Δημήτριος Σαρδούνης, γνωστός ως, "Μίμαρος"

Προφορικές παραδόσεις αναφέρουν πως ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης ζούσαν στην Προύσα. Ο Χατζηαβάτης ήταν εργολάβος οικοδομών και είχε αναλάβει να χτίσει το σαράϊ του πασά της Προύσας.

Ο Καραγκιόζης σύμφωνα με τον θρύλο ήταν μαραγκός μα είχε μυαλό πρωτομάστορα. Οταν ο πασάς είδε πως το σαράϊ καθυστερούσε να τελειώσει φοβέρισε τον Χατζηαβάτη πως θα τον θανατώσει. Τότε ο Χατζηαβάτης φανέρωσε στον πασά ότι φταίχτης ήταν ο Καραγκιόζης που έλεγε αστεία στους μαστόρους και γελούσαν. Ο πασάς φοβέρισε και τον Καραγκιόζη αλλά εκείνος εξακολούθησε να αστειεύεται.

"Η Γέννηση του Καραγκιόζη" έργο του Ευγένιου Σπαθάρη

Ετσι ο πασάς τον θανάτωσε. Ολοι αγανάχτησαν με τον άδικο σκοτωμό του Καραγκιόζη κι ο πασάς για να ημερέψει τον λαό έχτισε ένα ωραίο μνημείο στην Προύσα κι έθαψε εκεί τον Καραγκιόζη με μεγάλες τιμές. Η αδικία όμως αυτή κόστισε πολύ στον πασά κι αρρώστησε βαριά. Οι άλλοι αγάδες για να διασκεδάσουν τον πασά έφεραν τον Χατζηαβάτη στο σαράϊ να του λέει τα χωρατά του Καραγκιόζη. Μια μέρα ο Χατζηαβάτης έκοψε έναν χάρτινο Καραγκιόζη, τέντωσε ένα πανί που το φώτισε κι έδωσε παράσταση Καραγκιόζη. Ο πασάς ευχαριστήθηκε τόσο που του έδωσε άδεια να παίζει παραστάσεις όπου θέλει. Λέγεται, λοιπόν, πως έτσι δημιουργήθηκε ο Καραγκιόζης ως Θέατρο σκιών.

Ο Καραγκιόζης απέκτησε τελικά ένα μόνιμο στέκι με την ίδρυση του Σπαθάρειου Μουσείου Θεάτρου Σκίών στο Μαρούσι. Οπως λέει χαρακτηριστικά ο Ευγένιος Σπαθάρης, η ίδρυση του Μουσείου δεν έγινε για να "φυλακιστεί" ο Καραγκιόζης σε έναν χώρο ως μουσειακό είδος μα για να δοθεί η ευκαιρία στα νέα παιδιά που δεν ήρθαν σε επαφή με τον Καραγκιόζη να γνωριστούν μαζί του. Στις 6 Μαΐου του 2009 και ενώ βρισκόταν στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών σε εκδήλωση προς τιμήν του ο Ευγένιος Σπαθάρης έχασε την ισορροπία του και έπεσε από σκάλες με αποτέλεσμα να χτυπήσει σοβαρά. Την 9η Μαΐου άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 85 ετών. Ονειρό του ήταν ο Καραγκιόζης να εξακολουθήσει να ζει για πολλά ακόμη χρόνια. Ο Ευγένιος Σπαθάρης εκτός από τις φιγούρες, τις ζωγραφιές...

και τις εικονογραφήσεις βιβλίων άφησε ως παρακαταθήκη άξιους συνεχιστές της παράδοσης του Καραγκιόζη. Θέλω να πιστεύω και να ελπίζω πως θα προσπαθήσουν να συνεχίσουν την παράδοση του δασκάλου τους και πως η σκιά του Καραγκιόζη που φώτισε πολλές γενιές θα συνεχίσει να φωτίζει με τα καμώματά της τη ζωή των επόμενων γενιών καυτηριάζοντας πάντα τις δυσκολίες της καθημερινής ζωής....

(Το σκίτσο το βρήκα εδώ)

ΥΓ. Πολύ καλό αφιέρωμα στον Καραγκιόζη είχε κάνει πριν από καιρό ο Αγρυπνος ο οποίος μας αποκάλυψε πως είναι και ο ίδιος καραγκιοζοπαίκτης. Αλλα αφιερώματα θα βρείτε στο διαδικτυακό περιοδικό TAR καθώς και το group στο Facebook με τίτλο "Ευγένιος Σπαθάρης" ,ενώ εδώ θα βρείτε ένα άρθρο της εφμ ΕΘΝΟΣ

ΥΓ2. Οι φωτό προέρχονται από την ιστοσελίδα του Σπαθάρειου Μουσείου