Οι κουτσαβάκηδες και οι τραμπούκοι της Αθήνας.......

Κουτσαβάκης

Σε αυτή την περίοδο της έντονης προεκλογολογίας μου ήρθαν στον νού κάποιες άλλες εποχές στην ιστορία μας που παρουσιάζουν πολλά κοινά με τις στιγμές που ζούμε τώρα. Η Αθήνα του δεύτερου μισού του 19ου αι. με τις έντονες πολιτικές αναταραχές, το ξέσπασμα σκανδάλων στον δημόσιο βίο,την αχαλίνωτη εγκληματικότητα,την οξύτατη πολιτική αντιπαράθεση και την εναλλαγή ανάμεσα σε δύο κόμματα (του Τρικούπη και του Διλιγιάννη) στα μάτια μου φαντάζει τόσο κοντά στις μέρες μας......

Οσον αφορά λοιπόν την εγκληματικότητα, σε μια γειτονιά της Αθήνας που στις μέρες μας είναι πολυσύχναστη και γεμάτη από κέντρα ψυχαγωγίας και φαγάδικα, κάποτε κυριαρχούσε η τρομοκρατία και η εγκληματικότητα. Μάλιστα σήμερα εάν δεν συχνάζει κάποιος στα στέκια της τα βράδυα (όπως εγώ) θεωρείται "out", έστι λοιπόν σε αλλοτινές εποχές ήταν μαγκιά (στην κυριολεξία) να κατοικείς εκεί. Θεωρώ λοιπόν πολύ ενδιαφέρον να ασχολείται κανείς με συνοικίες που ενώ στις μέρες μας θεωρούνται "trendy" κάποτε αποτέλεσαν άντρο εγκληματικών δραστηριοτήτων. Η συνοικία περί ής ο λόγος, είναι του Ψυρρή, μια συνοικία που κατά το δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα αποτέλεσε τον φόβο και τον τρόμο των Αθηναίων.

Εκεί μαζεύτηκαν κατά τον δέκατο ένατο αι. πολλά άτομα που εγκαταλείποντας τα πάτρια εδάφη σε ορεινές περιοχές,άγονα νησιά αλλά και αλύτρωτες πατρίδες έσπευσαν να εγκατασταθούν στην "γη της επαγγελίας" , όπως τουλάχιστον νόμιζαν, την Αθήνα.......

Η ασυδοσία και η εγκληματικότητα σε αυτήν την Αθηναϊκή συνοικία είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις με την δημιουργία ενός απροσπέλαστου γκέτου (συμμοριών) του οποίου ήταν συχνό το φαινόμενο του αλληλοσπαραγμού ανάμεσα στις συμμορίες ενώ κύριο μέλημά τους ήταν η προστασία, ο εκβιασμός και ο πολιτικός προσυλιτισμός που εξαρτιόταν αναλόγως του ιδιωτικού συμφέροντος των "αρχηγών". Επειδή πολλά από αυτά τα περιθωριακά στοιχεία επηρέαζαν μεγάλη μερίδα των ψηφοφόρων, οι πολιτικοί συνήθως δήλωναν απρόθυμοι να προβούν σε εκκαθαρίσεις. Η κατάσταση ήταν τόσο τραγική ώστε οι οικογένειες που κατοικούσαν στην περιοχή, αναγκάζονταν να προσλαμβάνουν οπλοφόρους από την επαρχία προκειμένου να προστατέψουν τις οικογένειές τους.

Αυτά τα περιθωριακά/ταραχοποιά στοιχεία που μάλιστα είχαν δικό τους κώδικα επικοινωνίας και ενδυματολογίας, ονομάστηκαν "κουτσαβάκηδες" και σύχναζαν στα καφενεία της Πλ.Ηρώων στου Ψυρρή και ειδικότερα στου "Καποδίστρια" της οδού Μιαούλη. Τύποι με μακριές μουστάκες,αφόρετο το ένα μανίκι του σακακιού τους και μυτερά παπούτσια σουβλιστά που η άκρη της γύριζε στριφογυριστά προς τα πάνω, ήταν εγκατεστημένοι στα φτωχόσπιτα του Ψυρρή και έξυναν τα νύχια τους για παρεξήγηση και καβγάδες. Σύμφωνα με μία εκδοχή ο λόγος που είχαν αφόρετο το μανίκι του σακακιού τους ήταν για να προλάβουν σε περίπτωση επίθεσης από μέλος άλλης συμμορίας να τυλίξουν το χέρι τους και να το προτάξουν για να προστατευτούν από το μαχαίρωμα (αφού τα αλληλομαχαιρώματα ήταν σύνηθες φαινόμενο).

Η "Ακρόπολις"αναφέρει πως ονομάστηκαν "κουτσαβάκηδες" επειδή κούτσαιναν εξ αιτίας τραύματος που έγινε δήθεν σε συμπλοκή με την αστυνομία. Αλλη εκδοχή σύμφωνα με το "Σκρίπ" είναι πως το όνομα το πήραν από έναν Πειραιώτη,τον Δημήτρη Κουτσαβάκη, έναν καβγατζή δεκανέα του ιππικού.

Κατά τα χρόνια του Κριμαϊκού πολέμου (1854-1857) ξέσπασε μια επιδημία χολέρας στην Αθήνα με αποτέλεσμα οι Αθηναίοι να τραπούν σε φυγή προκειμένου να γλυτώσουν την επιδημία. Κάποιοι από τους περιθωριακούς τύπους ....έγιναν νεκροθάφτες......αφού μαζί με τους Αθηναίους είχαν εξαφανιστεί και οι νεκροθάφτες (τότε πέθαναν από την επιδημία περίπου 3000 άτομα από τους 30000 κατοίκους που είχε τότε η Αθήνα)......Εξ ού και ο λαός τους αποκάλεσε "μόρτηδες" από τη γαλλική λέξη mort που σημαίνει νεκρός.
Ο αστυνομικός διευθυντής Μπαϊρακτάρης
Οταν ανέλαβε τα καθήκοντα του, ως αστυνομικός διευθυντής στου Ψυρρή, ο τολμηρός Μπαϊρακτάρης έκανε σημαντικές εκκαθαρίσεις στην περιοχή με αποτέλεσμα να απαλλάξει την Αθήνα από αυτούς τους παραβατικούς τύπους που έλεγχαν την περιοχή. Εκτός από τη φυλάκιση και το κούρεμα με την ψιλή, έδωσε εντολή να τους κόβουν το μισό μουστάκι (υποχρεώνοντάς τους να ξυρίσουν και το άλλο μισό - θανάσιμη προσβολή για τους μάγκες της εποχής). Τους έκοβε επίσης τις μύτες απ' τα παπούτσια και το μανίκι που κρεμόταν (σύμβολα αναγνώρισης του κουτσαβάκη)

"Ο Μπαϊρακτάρης μου' κοψε το ένα το μανίκι

και να ξεχάσω δεν μπορώ, αυτό το ρεζιλίκι.

Ο Μπαϊρακτάρης μ' έπιασε, στο Μεντρεσέ με έκλεισε

τη σκανδαλιάρα μου έσπασε και το μουστάκι μου έκοψε......"

Οι κουτσαβάκηδες την ποινή της φυλάκισης την εκτίανε στην φυλακή του Μεντρεσέ που βρισκόταν στην πλατεία Αέρηδων (βλ.κάτω φωτό). Η πύλη της φυλακής του Μεντρεσέ (απέναντι από την πλατεία αέρηδων )

Το 1862 εμφανίστηκε μια άλλη ομάδα πολιτών που ονομάστηκαν "τραμπούκοι"...Ναι ναι σωστά ακούσατε, τραμπούκοι!!! Καθαρό δημιούργημα των πολιτικάντηδων αυτοί οι περιθωριακοί τύποι ήταν πολύ χρήσιμοι κατά τον προεκλογικό αγώνα διαφόρων υποψηφίων. Σε περίπτωση που ο πολιτικός που τους είχε κάτω από την προστασία του ερχόταν στην εξουσία, οι τραμπούκοι αναλάμβαναν σπουδαίες δουλειές. Ασκούσαν εκβιασμούς,απειλές και τρομοκρατία σε βάρος των πολιτικών αντιπάλων. Επειδή τα καφενεία στου Ψυρρή έσφυζαν από αυτούς τους περιθωριακούς τύπους, οι πολιτικοί άρχοντες αναζητούσαν ανάμεσά τους τους συνεργάτες που θα τους στήριζαν στις δημόσιες συγκεντρώσεις. Ετσι από αυτούς όσοι προσλαμβάνονταν εκτός από την χρηματική αμοιβή που εισέπρατταν, απολάμβαναν δωρεάν τον καφέ (κερασμένο από τον πολιτικό άρχοντα) αλλά και τα πούρα της γνωστής τότε Κουβανέζικης εταιρίας απο την Αβάνα "trabucos" που μοίραζαν οι πολιτικοί άρχοντες προκειμένου να κερδίσουν την υποστήριξη εκείνων των περιθωριακών που είχαν βροντερή φωνή (καλή ώρα όπως βλέπουμε στα τηλεοπτικά παράθυρα)......Οσο για τους άμοιρους εκείνους που δεν είχαν βροντερή φωνή παρέμεναν άνεργοι και στο περιθώριο αφού δεν "έκαναν ούτε για ζήτω"!!!! (από τότε βγήκε η σχετική ρήση).

Φυσικά μόλις τελείωναν οι εκλογές αυτοί οι μόρτηδες ή κουτσαβάκηδες ή τραμπούκοι εάν ο "προστάτης πολιτικός" δεν κατάφερνε να εκλεγεί επανέρχονταν στην πρότερη κατάστασή τους δηλαδή εκείνη της ανεργίας και της καθημερινής απόλαυσης του καφέ στα καφενεδάκια του Ψυρρή.....
Αφού είχαν προηγηθεί αλλεπάλληλοι κλυδωνισμοί λόγω οικονομικών σκανδάλων (βλ.το 1867 το ριφιφί στο Κεντρικό Ταμείο του Κράτους που βρισκόταν στην οδό Σταδίου από μια πενταμελή σπείρα ευϋπόληπτων πολιτών), εν μέσω έντονων πολιτικών αναταραχών που μάστιζαν την Αθήνα και με 2 κόμματα να αντιπαρατίθενται μέχρι τελικής πτώσεως, η εγκληματικότητα τελικά πατάχθηκε από τον Μπαϊρακτάρη ο οποίος έμεινε ξακουστός για το έργο του.

Να θυμίσω πως εκείνη την περίοδο μετά από αλλεπάλληλες εναλλαγές μεταξύ 2 κομμάτων στην εξουσία (του Τρικούπη και του Διλιγιάννη), το 1893 ο Τρικούπης ανήγγειλε τελικά το θρυλικό : "ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΕΠΤΩΧΕΥΣΑΜΕΝ"!!!!! Αφίσα της εποχής που επεικονίζει την Ελλάδα στην μέση και τον Τρικούπη και τον Διλιγιάννη εκατέρωθεν οι οποίοι θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για το κακό που βρήκε την Ελλάδα
Οσο για τους κουτσαβάκηδες και τους τραμπούκους της εποχής αυτό που απομένει στις μέρες μας να τους θυμίζει είναι μια ξεχαρβαλωμένη πόρτα κάπου εκεί απέναντι από τους Αέρηδες, η πόρτα του Μεντρεσέ όπως ονομάζεται, της φυλακής όπου αναστέναζαν οι κουτσαβάκηδες :

"Τα στήθη μου κατάντησαν βασάνων κατοικία,

που κατοικούν οι λέοντες και τ' άγρια θηρία.....Αχ! Βαχ!"

(ο εθνικός ύμνος των κουτσαβάκηδων)

ΥΓ. Μια αρκετά χιουμοριστική άποψη για τα κουτσαβάκια μας δίνει στο παρακάτω βίντεο ο αείμνηστος Σωτήρης Μουστάκας.