Η Ιθάκη, ο Φιλοκτήτης και η Marfin

Σε επιστολή του στην εφμ Καθημερινή ο κ. Μιχαήλ Πασχάλης Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης γράφει : τις τελευταίες μέρες ο πρωθυπουργός έχει επανειλημμένα χαρακτηρίσει την έξοδο από την κρίση ως επιστροφή στην «Ιθάκη». Αρχικά ήταν φανερό ότι είχε κατά νου το ομότιτλο ποίημα του Καβάφη. Είχα σκεφτεί τότε να γράψω πως το μήνυμα που θέλει να περάσει, δηλαδή της επιστροφής «στον τόπο που ξέραμε», είναι αντίθετο προς το θέμα της καβαφικής Ιθάκης. Εκεί ο ταξιδιώτης καλείται να καθυστερήσει τον νόστο του. Σημασία έχει, όπως όλοι ξέρουμε, το «ωραίο ταξίδι» με τις ηδονές και τις απολαύσεις του. Υποθέτω ότι κάποιος του υπέδειξε να παύσει κάθε συσχετισμό της παρούσας δεινής κατάστασης με την καβαφική Ιθάκη, γιατί η μεταφορά του θα μπορούσε να εκληφθεί ως ειρωνική. Πιο πρόσφατα ο πρωθυπουργός έγινε γενικόλογος: «Βρισκόμαστε σε μια δύσκολη πορεία, μια νέα Οδύσσεια για τον Ελληνισμό. Ομως, πλέον, ξέρουμε τον δρόμο για την Ιθάκη και έχουμε χαρτογραφήσει τα νερά». Ακούγοντάς τον άρχισα να αναθεωρώ την προηγούμενη αντίρρησή μου.

Σκέφτηκα τότε ότι μπορεί να είναι προσφορότερη για την ελληνική πραγματικότητα η καβαφική Ιθάκη. Γιατί σε ποια Ιθάκη εύχεται ο πρωθυπουργός να γυρίσουμε? Τoυ διεφθαρμένου, σπάταλου, γραφειοκρατικού, αναποτελεσματικού, κομματικού και πελατειακού κράτους; Μήπως είναι συνετότερο να μην επιστρέψουμε ποτέ στην Ιθάκη; Μήπως έκαναν καλύτερα ο Οδυσσέας του Δάντη που δεν προσέγγισε ποτέ στο νησί, αλλά συνέχισε το ταξίδι του και ο Οδυσσέας του Τένισον και του Καζαντζάκη που την εγκατέλειψαν και ξαναβγήκαν στο ταξίδι; Και για να τελειώνω: ως πρωθυπουργός με ναυτικές φιλοδοξίες μήπως ο κ. Παπανδρέου θα πρέπει να ανασυστήσει το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας και να το αναθέσει σε κάποιον έμπειρο πολιτικό; Στον 21ο αιώνα η σχεδία του Οδυσσέα δεν επαρκεί για τόσο μακρόχρονα και επικίνδυνα ταξίδια: Ας την αφήσει στους λογοτέχνες και τους κριτικούς που ξέρουν να της δίνουν νόημα.

Αφού διάβασα το παραπάνω γράμμα και έχοντας κατά νου τον συσχετισμό του Πρωθυπουργού για αυτά που βιώνει η χώρα μας με την Ιθάκη, με αφορμή τα θλιβερά γεγονότα που είχαν ως θύματα τους εργαζόμενους στην Marfin, σχεδόν αυθόρμητα αναρωτήθηκα κι εγώ  : Για ποιάν Ιθάκη μιλά ο Πρωθυπουργός, για ποιάν Ιθάκη μιλούν οι πολίτες? Εκείνη που δεν κατάφερε να προστατέψει 3 Τραπεζοϋπαλλήλους και ένα μωρό????

Η ιστορία μοιάζει με την τραγωδία του Σοφοκλή όπου ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του εγκατέλειψαν σε ένα ερημονήσι (τη Λήμνο) τον Φιλοκτήτη μόνο και αβοήθητο όταν τον δάγκωσε ένα φαρμακερό φίδι, πληγωμένο. Η διαφορά είναι πως στην Ιθάκη (τραγωδία) του Σοφοκλή ο Φιλοκτήτης έζησε, ενώ στη σύγχρονη Ιθάκη οι 4 Φιλοκτήτηδες όχι.

Στην τραγωδία του Σοφοκλή ο Φιλοκτήτης εκστρατεύει μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες εναντίον των Τρώων. Στη Λήμνο, όπου κάνουν στάση, ο Φιλοκτήτης πλησιάζει πολύ κοντά σε ένα ναό της Αθηνάς και μια ύδρα (σμέρνα), δηλητηριώδες ερπετό, τον δαγκώνει στο πόδι. Η πληγή του δε θεραπευόταν και ο ίδιος υπέφερε. Ο στρατός με προτροπή του Οδυσσέα και των Ατρειδών τον εγκαταλείπει στο νησί μόνο, αβοήθητο και πληγωμένο. Εκεί, παραμένει ξεχασμένος για δέκα χρόνια, καθ' όλη τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου. Οταν όμως σύμφωνα με τον χρησμό του μάντη μαθεύτηκε πως οι Αχαιοί δε θα κυριεύσουν την Τροία αν δε βοηθήσει ο Φιλοκτήτης (ο οποίος κατείχε το ανίκητο τόξο του Ηρακλή) τότε ο πολυμήχανος Οδυσσέας έβαλε τον νεαρό Νεοπτόλεμο να ξεγελάσει τον Φιλοκτήτη για να του αποσπάσει με δόλο το τόξο και τα βέλη του Ηρακλή. Ο Φιλοκτήτης όμως έπειτα από 10 ολόκληρα χρόνια που τον είχαν εγκαταλείψει οι σύντροφοί του αρνήθηκε να προσφέρει τη βοήθειά του.

Στις αρχαίες τραγωδίες τα αδιέξοδα τα έλυνε ο από μηχανής Θεός, ο οποίος τελικά έπεισε τον Φιλοκτήτη να συμμετάσχει στην εκστρατεία κατά της Τροίας, κι έτσι οι Αχαιοί κέρδισαν τον πόλεμο. Στις μέρες μας όμως ποιός θα δώσει τη λύση???

  

O Γιάννης Ρίτσος στον δικό του "Φιλοκτήτη" (συγκεντρωτική έκδοδη Ποιήματα τ. ΣΤ 1978) καταλήγει στο ερώτημα :

Γιατί ήρθαμε? Γιατί πολεμήσαμε? Που επιστρέφουμε?

"Σεβάσμιε φίλε, είμουνα βέβαιος για τη βαθειά σου κατανόηση.

Εμείς οι νεότεροι που κληθήκαμε, όπως λένε,

την ύστατη στιγμή για να δρέψουμε τάχα

τη δόξα την ετοιμασμένη με τα δικά σας όπλα,

με τις δικές σας πληγές, με το δικό σας θάνατο,

γνωρίζουμε κ' εμείς κι αναγνωρίζουμε, κ' έχουμε,

ναι, κ' εμείς τις πληγές μας

σ' άλλο σημείο τού σώματος — πληγές αθώρητες,

χωρίς το αντίβαρο της περηφάνειας και του αξιοσέβαστου αίματος

του χυμένου ορατά, σε ορατές μάχες, σε ορατά αγωνίσματα.

Μια τέτοια δόξα ας μας έλειπε∙ — ποιος τους την ζήτησε;

Μήτε μιαν ώρα δεν είχαμε δική μας, πληρώνοντας

τα χρέη και τις υποθήκες άλλων. Μήτε καν προφτάσαμε

να δούμε μιαν αυγή ένα ήσυχο χέρι ν' ανοίγει το παράθυρο απέναντι

και να κρεμάει απ' έξω, στην πρόκα του τοίχου, ένα κλουβί καναρίνια

με τη σεμνότητα μιας περιττής κι αναγκαίας χειρονομίας.

Απ' έξω απ' τις κρεββατοκάμαρές μας τύμπανα και σάλπιγγες,

κόκκινες σπίθες και μουγγές σφυριές σε μυστικά σιδηρουργεία

όπου νυχτοήμερα σφυρηλατούσαν ασπίδες κι ακόντια,

κι άλλες σφυριές σε υπόγεια εργαστήρια

για προτομές κι ανδριάντες πολεμικών θεών,

πολεμικών ανθρώπων, κι όχι διόλου

αθλητών και ποιητών.

 τι κερδίσατε άλλωστε; τι κερδίσαμε;

"Απεργοσπάστες" αποκάλεσε τους τραπεζοϋπαλλήλους της Marfin ο όχλος και αδιαφόρησε όταν αυτοί καίγονταν ζωντανοί. Πόσο θα πρέπει να μας ανησυχεί το γεγονός πως κάποιοι συνάνθρωποί μας αφέθηκαν στη μοίρα τους να καούν ζωντανοί επειδή έτσι αποφάσισαν κάποιοι ψυχοπαθείς πληρωμένοι δολοφόνοι?? Πόσο θα πρέπει να μας ανησυχεί το γεγονός πως στάθηκαν ανίκανοι να τους προστατέψουν τόσο εκείνοι που βάσει Συντάγματος είναι υποχρεωμένοι να το κάνουν όσο και οι συνάνθρωποί τους που βρίσκονταν εκεί κοντά????  Αλλά ξέχασα.....τα σύγχρονα στερεότυπα που είναι "in" θέλουν κάθε τι που σχετίζεται με τις Τράπεζες, από τον Τραπεζοϋπάλληλο μέχρι τον συνδετήρα και τον κονδυλοφόρο που βρίσκεται μέσα σε μια Τράπεζα, σύμβολο του Κεφαλαίου!!!! Μπούρδες!!!!! Σιχαίνομαι τα κροκοδείλια δάκρυα όλων αυτών που κατόπιν εορτής σαν απλοί θεατές ενός επαναλαμβανόμενου σκηνοθετημένου σεναρίου δήλωσαν συντετριμμένοι.   

Στην περίπτωση του Φιλοκτήτη οι Αχαιοί επέστρεψαν έπειτα από 10 χρόνια για να τον βρούν. Από ανθρώπινη ευαισθησία? Οχι! Παρά μόνο από συμφέρον. Παρά τη ψυχολογική βία που άσκησαν ο Οδυσσέας και οι Αχαιοί στον Φιλοκτήτη εκείνος δεν υπέκυψε παρά μόνο όταν του μίλησε ο από μηχανής Θεός (στις μέρες μας που είναι σπάνιο να εμφανιστεί ο από μηχανής Θεός στην θέση του "από μηχανής Θεού" διάβαζε "εσωτερικός Θεός" του καθενός μας, η δική μας κρίση).

Η τραγωδία του Σοφοκλή μας δείχνει πως η απανθρωπιά και η άσκηση ψυχολογικής βίας είναι καταδικαστέες πράξεις. Η προστασία της ανθρώπινης ζωής προέχει παντός ιδεολογήματος, σκοπού ή σκοπιμότητας.

Κάθε ένας από εμάς είναι ένας Φιλοκτήτης, κάθε ένας από εμάς έχει δικαίωμα στη ζωή.

Στις πορείες ανάμεσα σε όσους διεκδικούν ένα καλύτερο αύριο πάντοτε κυκλοφορούσαν, κυκλοφορούν και θα κυκλοφορούν ψυχασθενή (και εγκληματικά) στοιχεία. Χρέος όλων μας είναι πρωταρχικά να μην παρασυρόμαστε από στερεότυπα που ισοπεδώνουν κάθε κριτική σκέψη (όπως αυτή της συσχέτισης των εργαζομένων στις Τράπεζες με τους ίδιους τους Τραπεζίτες) και από την άλλη να προστατέψουμε ο ένας τον άλλον αφού εκείνοι που υποτίθεται πως πρέπει να το κάνουν, όπως αποδεικνύεται έμπρακτα δεν το κάνουν (ή δεν θέλουν να το κάνουν). Οσο για τους κυβερνώντες, ούτε τα ΘΑ, ούτε τα διαγγέλματα λύνουν προβλήματα παρά μόνο οι ΠΡΑΞΕΙΣ που στηρίζονται στην ηθική και στη δικαιοσύνη.

*Η γελιογραφία είναι του ΚΥΡ