Ζωγραφίζοντας μια ιστορία - Εάλω η Πόλις - Θεόφιλος

Θεόφιλου, "Ο Κων. Παλαιολόγος εις μάχην 1453"
(Μυτιλήνη,Μουσείο Θεόφιλου)

"Καμπάνες της Αγιάς Σοφιάς, χτυπήστε θλιβερά σήμερα πάρθηκε των πόλεων η Πόλη...."
(άτιτλο του Αλέκου Δαφνομήλη)

Στην εικόνα ο ζωγράφος Θεόφιλος αναπλάθει με τη δική του μοναδική φαντασία λαϊκή αφίσα των αρχών του 20ού αι. που αναπαριστά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης και τα ηρωϊκά κατορθώματα του Κωνσταντίνου Παλιολόγου. Ο Παλαιολόγος πάνω στο άλογό του έχει ριχτεί έφιππος στη μάχη. Στο κάτω μέρος αναπαριστώνται οι κληρικοί που δεν πρόλαβαν να αποτελειώσουν την λειτουργία που την ώρα της Αλωσης τελούνταν μέσα στην Αγιά Σοφιά. Το κτίσμα της Αγίας Σοφίας διακρίνεται στο δεξιό μέρος της παράστασης ενώ αποτυπώνονται τα τείχη που περιέβαλλαν την Κωνσταντινούπολη μια πόλη που χτίστηκε πάνω στην αρχαία Ελληνική πόλη Βυζάντιο.

Στην ιστορία του τόπου μας, δεν είναι λίγα τα γεγονότα που έγιναν θρύλος, τραγούδια, θρήνος και ταξίδεψαν μέσω του προφορικού λόγου φτάνοντας να τραγουδιώνται μέχρι τις μέρες μας. Αλλες φορές πρόβαλλαν αξίες της εποχής τους όπως το ηρωϊκό στοιχείο και άλλοτε εξιδανίκευσαν ή μυθοποίησαν καταστάσεις προσδίδοντας έναν μεταφυσικό χαρακτήρα. Ανεξάρτητα από τις αποστάσεις που μπορεί να πάρει κανείς από ένα ιστορικό γεγονός, δεν μπορεί παρά να δεχτούμε πως οι απλοϊκοί καθημερινοί άνθρωποι με ένα τραγούδι ή με ένα θρήνο τους κατάφεραν να μεταφέρουν στην αθανασία, τις δοξασίες της εποχής τους και στην προκειμένη περίπτωση να μας μεταφέρουν ό,τι πίστευε ο λαός για την θλιβερή εκείνη ημέρα της Αλωσης της Κωνσταντινούπολης, μία Τρίτη στις 29 Μαϊου του 1453.

"Σήμερα Τρίτη τρισεννιά κι αύριο αλλάζει ο χρόνος"
(Δεκαπεντασύλλαβος στίχος από τον Πύργο Ιθώμης, όπου η λέξη "τρισεννιά" λέγεται αντί της αποφράδας "εικοσιεννιά", και το "αύριο αλλάζει ο χρόνος" λέγεται έτσι επειδή τίποτα δεν ήταν το ίδιο μετά την 29/5/1453)

Μεγάλη συγκινησιακή φόρτιση προκάλεσε στον Ελληνικό λαό η Αλωση της Πόλης. Και αν το καλοσκεφτούμε δεν ήταν απλή υπόθεση η πτώση μιας πόλης - θρύλου, μιας πόλης που όχι μόνο χτίστηκε και στολίστηκε με τα καλύτερα υλικά, μα τραγουδήθηκε, εκθειάστηκε και θρηνήθηκε όσο καμία άλλη πόλη. Μίας πόλης που όχι μόνο σηματοδότησε τη γέννηση μιας αυτοκρατορίας που διήρκεσε 1000 χρόνια, μα που ακόμη και η κατάρρευσή της σηματοδότησε την έναρξη μια δυστυχισμένης περιόδου, μιας σκλαβωμένης εποχής (με την Οθωμανική κατοχή) και έμελλε να αφήσει πολλά δεινά στη χώρα μας που εξακολουθούν να μας ταλαιπωρούν ακόμη και σήμερα.

Κανείς δεν πίστευε πως αυτή η Πόλη μπορούσε να κατακτηθεί, ούτε καν όταν έφτασε η είδηση πως οι Τούρκοι την είχαν ζώσει.....

Την ώρα που ο καλόγερος είχε μισοτηγανίσει εφτά ψάρια, ήρθε ένας άνθρωπος και του είπε πως πήραν οι Τούρκοι την Πόλη...

"Ποτέ δεν θα πατήσουν την πόλη οι Τούρκοι", είπε,

"θα σε πιστέψω μοναχά αν αυτά τα τηγανισμένα ψάρια ζωντανέψουν"

Και δεν πρόλαβε να αποσώσει τον λόγο του και τα ψάρια πήδησαν από το τηγάνι ζωντανά στο νερό που βρισκόταν εκεί κοντά. Και κάποιοι λένε πως ως τα σήμερα βρίσκονται τα ζωντανεμένα ψάρια στο Μπαλουκλί και περιμένουν κάποιον καλόγερο να έρθει να τα αποτηγανίση, γιατί τότε όπως λένε θα ξαναπαρθεί η Πόλη.

Ούτε ο θρυλικός Αυτοκράτορας δεν κατάφερε να σώσει την Πόλη των πόλεων, αυτός που την υπερασπίστηκε μέχρις εσχάτων. Αυτός που πολεμούσε με το ξίφος του μέχρι που σκοτώθηκε το άλογό του και ο ίδιος έπεσε στη γη. Μα όταν το χέρι ενός Αράπη σήκωσε το ξίφος για να τον χτυπήσει τότε "Αγγελος Κυρίου" τον άρπαξε και τον έκρυψε σε μια σπηλιά βαθιά στη γη εκεί κοντά στη Χρυσόπορτα. Για αυτό τον είπανε "μαρμαρωμένο βασιλιά" γιατί καθώς λέει ο θρύλος βρίσκεται εκεί μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να έρθει να τον ξεμαρμαρώσει και θα του δώσει στο χέρι πάλι το σπαθί το δικό του, εκείνο που είχε στη μάχη και τότε θα ξαναμπεί από τη Χρυσόπορτα και θα διώξει τους Τούρκους ως την κόκκινη Μηλιά...και τότε θα γίνει μεγάλος σκοτωμός....

Αλλοι πάλι λένε πως στο Βεφά Μεϊδάνι βρίσκεται ένα χάνι και μέσα στην αυλή είναι θαμμένος ο βασιλιάς.

Ολα ξεκίνησαν από την Αγιά Σοφιά, το Μέγα Μοναστήρι
"πούχει τρακόσια σήμαντρα κι εξήντα δυό καμπάνες"
αυτό το μέγα οικοδόμημα που σαν χτιζόταν
"τα περιστέρια κουβαλούσαν,τα χελιδόνια έχτιζαν κι οι Αγγέλοι απ' τον ουρανό έβαζαν τα κεραμίδια".
Σύμφωνα με τον θρύλο, λίγο πριν να γενεί το κακό, ακούστηκε φωνή που έλεγε:
"Για πάψτε το Χερουβικό και μπήτε μέσα τ' Αγια

γιατ' είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει".
Εκείνη η "αποφράδα" ημέρα ήταν ημέρα Τρίτη και στην Αγιά Σοφιά δεν είχε τελειώσει η λειτουργιά. Την ώρα που ο παπάς πήρε το άγιο δισκοπότηρο μπήκε σε μια θύρα και η θύρα έκλεισε αμέσως,και όσους χτιστάδες κι αν φέρανε μετά οι Τούρκοι για να βρούν το μυστικό πέρασμα, δεν τα κατάφεραν.

Γιατί καθώς λένε οι παραδόσεις η θύρα θε ν' ανοίξει μοναχή της όταν έρθει η ώρα για να τελειώσει η λειτουργιά και να ξαναπαρθεί η Πόλη.

Καθώς λένε, την ημέρα που πάρθηκε η Πόλη βάλανε σε ένα καράβι την Αγία Τράπεζα της Αγιάς Σοφιάς για να την μεταφέρουν στην Φραγκιά μη και Τουρκέψη, μα εκεί στη θάλασσα του Μαρμαρά άνοιξε το καράβι και εβούλιαξε η αγία Τράπεζα. Από τότε στο μέρος εκείνο η θάλασσα είναι πάντα λάδι, όση θαλασσοταραχή και κύματα κι αν έχει τριγύρω. Και το γνωρίζουν οι άνθρωποι εκείνο το μέρος γιατί εκτός από την γαλήνη που έχει πάντα η θάλασσα βγαίνει μια μοσχοβολιά.

Λένε μάλιστα πως μερικοί μπόρεσαν να δουν την αγία Τράπεζα στα βάθη της θάλασσας.

Μα οι άνθρωποι δεν έπαψαν να πιστεύουν πως σαν έρθει ο καιρός τότε θε να ξαναστηθεί η αγία Τράπεζα στην Αγιά Σοφιά....

Πστεύω πως η διακοπή της τελευταίας λειτουργίας στην Αγία Σοφία συμβόλιζε την μη οριστικοποίηση μιας ιστορικής ανατροπής καθώς και του καθεστώτος δουλείας στην οποία έπεσαν από τότε οι Ελληνες.

Μάλιστα για χρόνια οι θρύλοι και οι παραδόσεις τροφοδοτούσαν τους σκλαβωμένους Ελληνες με την ελπίδα για την επερχόμενη λευτεριά που είχε ταυτιστεί με την συνέχιση της τελευταίας λειτουργίας.

Απειρες είναι οι αφηγήσεις του λαού για φωτεινά σημάδια που έδειχναν κατά καιρούς πως η Πόλη θα ξαναπαρθεί.

Λένε μάλιστα πως στην Αγιά Σοφιά έβλεπαν να γίνεται τακτικά Αναστάσιμη Λειτουργιά και το θεωρούσαν "σημείον εκ Θεού" ότι γρήγορα θα αποκατασταθεί η αδικία που έγινε με το πάρσιμο της Πόλης.

Σε μια αφήγηση αναφέρεται πως όταν ο Μωάμεθ εισήλθε νικητής στην Πόλη,άκουσε κανονιοβολισμούς και όταν ρώτησε του αποκρίθηκαν πως σε τρεις πύργους της παραλίας Κρητικοί πολεμιστές και μοναχοί πολεμούσαν ακόμη αρνούμενοι να παραδοθούν. Ο Μωάμεθ θαύμασε το θάρρος τους και τους επέτρεψε να φύγουν σώοι για την Κρήτη στην οποία όταν έφτασαν μετά από δύο μήνες.

Οταν ανήγγειλαν το θλιβερό μαντάτο
"Πάρθεν η Ρωμανία,πήραν την Πόλη πήραν την".
λένε πως η είδηση έφερε τόση θλίψη στον κρητικό λαό ώστε από τότε όλοι οι άντρες φόρεσαν μαύρα μαντήλια, που τα φορούν ακόμη και σήμερα. Στις περιοχές Πόντο, Κρήτη και Κάρπαθο διατηρήθηκαν ζωντανά τα αποκαλούμενα

Ακριτικά τραγούδια που εξιστορούν γεγονότα της Αλωσης.

Η άλωση της Πόλης (ή Κωνσταντινούπολης ή Ινστανμπούλ όπως την αποκαλούν σήμερα οι Τούρκοι) πυροδότησε οξείες αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους ιστορικούς, τους πολιτικούς,τους Ελληνες και τους Τούρκους για να καταλήξει στην Μεγάλη Ιδέα, ένα ιδεολόγημα που ακόμη και σήμερα υποστηρίζεται από ένα μέρος των Ελλήνων.

Σκοπός αυτής της ανάρτησης δεν είναι να πυροδοτήσει αντιπαραθέσεις ούτε να εμψυχώσει τυχόν πόθους για αλύτρωτες πατρίδες, αφού το dyosmaraki δεν διαθέτει ούτε την ιδιότητα του ιστορικού ούτε του πολιτικού.

Σκοπός αυτής της ανάρτησης είναι σε ανάμνηση της ιστορικής επετείου της Αλωσης της Κωνσταντινούπολης να αναδείξει τη δύναμη του λαού που μπορεί να παίρνει ένα ιστορικό γεγονός και να το μεταφέρει στην αθανασία μέσω των θρύλων και της προφορικής παράδοσης και των δημοτικών τραγουδιών.
Η δύναμη της προφορικής παράδοσης και των θρύλων ήταν εκείνο το στοιχείο που κατά τη διάρκεια της Τουρκικής κατοχής κατόρθωσε να συντηρήσει άσβεστο τον πόθο για την λευτεριά.

Η λειτουργία που δεν τελείωσε ποτέ, ο μαρμαρωμένος βασιλιάς που περιμένει να αναγεννηθεί, η Πόλη που για τον σκλαβωμένο λαό δεν χάθηκε μα περιμένει να αναστηθεί...

Ισως εάν δεν είχε παραμείνει ζωντανή αυτή η ελπίδα μέσα από τους θρύλους και τις παραδόσεις, ο λαός να είχε αφεθεί στη μοίρα του και σήμερα να μην
μιλούσαμε καν την Ελληνική γλώσσα...
Κανείς δεν ξέρει....

Πάντως ακόμη και στις μέρες μας η ημέρα Τρίτη δεν θεωρείται καλή ημέρα για να ξεκινήσει κανείς καινούργια δουλειά.

Η αρνητική ενέργεια εκείνης της Τρίτης του έτους 1453 βαστά ακόμη....

Αλλωστε τα ανδραγαθήματα εκείνου που
"τον Μάη μήνα εγεννήθη, τον Μάη μήνα αρραβωνιάσθη, τον Μάη μήνα τούμελλε να χαθεί"....
εξακολουθούν να τραγουδιώνται, όπως και η Αλωση της Πόλης
Και ας έχουν περάσει μόλις.... 555 χρόνια από τότε......