Ζωγραφίζοντας μια ιστορία- Η αρπαγή της Κόρης Καρυάτιδας - Ερέχθειον

Carl Friedrich Werner (1808-1894),

"View of the Porch of the Caryatids on the Erectheion" (1877)

35.0 x 51.o cm

Στην εικόνα βλέπουμε το Πρόστωο του Ερεχθείου το οποίο στηρίζεται σε έξι νεαρές γυναίκες τις Κόρες (ή όπως ονομάστηκαν στα νεότερα χρόνια "Καρυάτιδες"). Σκαλισμένες σε πεντελικό μάρμαρο όλες φέρουν την ίδια ενδυμασία και την ίδια κόμμωση. Από αυτές οι τέσσερις είναι τοποθετημένες στο μπροστινό μέρος ενώ μία στέκεται σε κάθε στενή πλευρά. Το ένδυμα τους είναι ο δωρικός πέπλος και ένα μικρό ιμάτιο που πέφτει στη ράχη. Τα μαλλιά τους δημιουργούν βοστρύχους οι οποίοι ενώνονται σε δύο χοντρές πλεξούδες που σταυρώνουν στο πίσω μέρος.

Πριν από πολλά χρόνια γεννήθηκαν (για την ακρίβεια σμιλεύτηκαν) έξη Κόρες που τους ανατέθηκε να στηρίζουν με την κεφαλή τους την οροφή του πρόστωου ενός αρχαίου ναού. Ο ναός αυτός ο οποίος είχε καταστραφεί από τους Πέρσες αποτελούσε μέρος της Ακρόπολης των Αθηνών και παλαιότερα ήταν αφιερωμένος στο όνομα της Πολιάδος Αθηνάς. Μετά τους Περσικούς πολέμους που η αρχαία Αθήνα απόκτησε μεγάλη φήμη ο Περικλής αποφάσισε να αναστηλώσει τον ναό τον οποίο ονόμασε Ερέχθειον προς τιμήν του μυθικού βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέως του οποίου η κατοικία λέγεται πως βρισκόταν σε αυτό το σημείο και πως είχε έξη θυγατέρες . Το Ερέχθειον άρχισε να χτίζεται το 421 π.Χ. και τελείωσε το 409/8 π.Χ.

Η τοποθεσία όπου βρίσκεται το Ερέχθειον αποτελούσε σύμφωνα με την μυθολογία τον τόπο όπου συναγωνίσθηκαν ο θεός Ποσειδών και η θεά Αθηνά για το ποιός θα ανακηρυχτεί προστάτης της πόλης. Για αυτό το σκοπό ο Ποσειδών κτύπησε με την τρίαινα του πάνω στον βράχο της Ακροπόλεως και ανέβλυσε μια πηγή με αλμυρό νερό ενώ η Αθηνά πρόσφερε ένα δένδρο ελιάς, διαχρονικό σύμβολο της γονιμότητας και της ειρήνης. Οταν ήρθε η ώρα να ψηφίσουν οι Αθηναίοι πολίτες, οι άνδρες της Αθήνας ψήφισαν το δώρο του Ποσειδώνα και οι γυναίκες το δώρο της Αθηνάς. Οι γυναίκες όντας περισσότερες ψήφισαν τη θεά Αθηνά και από τότε η πόλη πήρε το όνομα της και ονομάστηκε Αθήνα.

Το Ερέχθειο διακοσμήθηκε με δύο τρόπους:

Με μία ζωφόρο και με έξη μορφές νεαρών κοριτσιών σμιλεμένες σε Πεντελικό μάρμαρο, τις Κόρες, οι οποίες ονομάστηκαν αργότερα Καρυάτιδες.

Γνωστότερη είναι η "Πρόστασις των Κορών" (ή Καρυάτιδων) δηλαδή των έξη σμιλεμένων μορφών που χρησιμοποιήθηκαν (μάλλον) από τον αρχιτέκτονα Μνησικλή αντί για κίονες προκειμένου να στηριχτεί η οροφή του προστώου. Πιθανολογείται πως το πρότυπο των Καρυάτιδων πάρθηκε από τις Κανηφόρους , τις παρθένες που μετέφεραν τα κάνιστρα (τα καλάθια) στην πομπή των Παναθήναιων.

Οι αιώνες περνούσαν και οι έξη Κόρες όχι μόνο δεν γερνούσαν, μα εξακολουθούσαν να στέκονται το ίδιο αγέρωχες και ακλόνητες και να στηρίζουν το πρόστωον του ναού ακόμη και κατά τους Βυζαντινούς χρόνους κατά τους οποίους η Αθήνα είχε χάσει την αίγλη της και είχε απομείνει ένα μικρό χωριό.

Εάν η Αθήνα πέρασε δύσκολες στιγμές, τα μνημεία της Ακρόπολης ήρθαν αντιμέτωπα με πολύ δύσκολες περιστάσεις.

Κατά τους Φράγκικους χρόνους το Ερέχθειον χρησιμοποιήθηκε ως αρχοντικό μέγαρο.

Από τη φωτιά και τις βόμβες του Morosini καταστράφηκαν τα Προπύλαια και ο Παρθενώνας.

Τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας μάλιστα το Ερέχθειον χρησιμοποιήθηκε ως χαρέμι του φρούραχου της Ακρόπολης!!!!

Κατά τους χρόνους της Επανάστασης το 1827 μια Τουρκική βόμβα κατέστρεψε τη στέγη του Ερεχθείου.

Μα τα χειρότερα δεν είχαν έρθει ακόμη.

Το 1799 κατέφθασε στην Κωνσταντινούπολη ο έβδομος λόρδος του Ελγιν (Thomas Bruce) με την ιδιότητα του Βρετανού πρεσβευτή. Με το επιχείρημα πως ήταν επιθυμία του να θέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία των Τεχνών φέρνοντας τους συμπατριώτες του πιο κοντά στις ελληνικές αρχαιότητες δημιούργησε μια ομάδα από ζωγράφους, αρχιτέκτονες και γλύπτες. Τον Φεβρουάριο του 1801 η τοπική τουρκική διοίκηση επέτρεψε στους καλλιτέχνες να κάνουν σχέδια και να μελετήσουν από κοντά τα γλυπτά της Ακρόπολης. Ο ίδιος ισχυρίστηκε πως με Τουρκικό φιρμάνι (το οποίο δεν παρουσίασε ποτέ) του δόθηκε η άδεια να αποκολλήσει τα μάρμαρα του Παρθενώνα . Η λεηλασία του Παρθενώνα είχε ήδη αρχίσει. Αρωγός του σε αυτές τις ενέργειες ήταν η σύζυγός του.

Κατά την πρώτη απόπειρα μεταφοράς των κλοπιμαίων του Ελγιν με το καράβι "Mentor" το σκάφος βούλιαξε έξω από τα Κύθηρα τον Σεπτέμβρη του 1802. Θα έλεγε κανείς πως οι αρχαίοι θεοί αποφάσισαν να τιμωρήσουν την Υβριν.

Σε επιστολή της 24/25 Μαίου 1802 η σύζυγος του Eλγιν έγραφε :

"Για τα υπόλοιπα που ήθελες από την Ακρόπολη, είναι εντελώς αδύνατο πριν να επιστρέψεις. Ο Luisieri λέει πως ...ο πλοίαρχος Leicy ήταν εντελώς αντίθετος σε αυτό : δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να κατέβουν τα μάρμαρα από την Ακρόπολη-μετά όμως έγινε φανατικότερος απ' όλους και ευχήθηκε να πάρεις μαζί σου ολόκληρο το ναό με τις Κάρυς - πως τις λένε, τέλος πάντων;-, εκεί που είναι τα αγάλματα των γυναικών"

(Hugh Tregaskis, "Beyond the Grand Tour",1979)

Το 1803 λοιπόν ο Luisieri με άλλους συνεργάτες του Ελγιν "απήγαγε" ολόκληρο το άγαλμα της δεύτερης από τα δυτικά Καρυάτιδας και μαζί με τα γλυπτά του Παρθενώνα το έστειλε στην Αγγλία.

O Dupre εξέφρασε τον αποτροπιασμό του :

"Σφίγγεται η καρδιά μου όταν αναλογίζομαι ότι πριν από εκατόν πενήντα χρόνια και λιγότερο, το θαύμα αυτό της αρχιτεκτονικής ήταν ανέπαφο και ότι μια οβίδα των Βενετών άνοιξε το πρώτο ρήγμα. Κατέστρεψαν τόσα πολλά στον Παρθενώνα, αφαίρεσαν τόσα έργα, έσπασαν τόσα μέλη του, που νομίζει κανείς ότι βρίσκεται σε λατομείο.......

Βέβηλα χέρια έχουν αφαιρέσει μέρος των γλυπτών που το υποβάσταζαν. Δεν σώθηκε ούτε το Πανδρόσειο : μία από τις Καρυάτιδες, που χρησιμεύουν ως στήριγμα της στοάς, αρπάχτηκε από τον λόρδο Ελγιν. Οι Ελληνες, με τη ζωηρή φαντασία τους, λένε ότι τη νύχτα ακούγονται βόγγοι και ότι οι αδελφές της, που μαζί τους έμεινε επί αιώνες, θρηνούν τον χωρισμό τους"

Στην λαϊκή παράδοση οι Κόρες αναφέρονται ως "οι μαρμαρωμένες βασιλοπούλες" και οι κάτοικοι του Κάστρου λέγανε πως από τότε που ο Ελγιν άρπαξε την αδελφή τους, οι υπόλοιπες Κόρες (Καρυάτιδες) θρηνούν κάθε βράδυ και πως ο θρήνος που ακούγεται είναι το κλάμα για την αρπαγή της αδελφής τους.

Από τότε οι Κόρες (Καρυάτιδες) περιμένουν την επιστροφή της κλεμμένης αδελφή τους .

Πριν από χρόνια είχε χαθεί άλλη μιά Καρυάτιδα η οποία βρέθηκε κάποια στιγμή κατεστραμμένη. Αυτή όμως στάθηκε πιο τυχερή αφού με την βοήθεια έμπειρων γλυπτών αποκατστάθηκαν η κεφαλή και το κάτω μέρος του κορμού της κατά τα έτη 1845-1847 και σήμερα βρίσκεται μαζί με τις αδελφές της.

Ο Βύρων στο ποίημά του "Η κατάρα της Αθηνάς" παριστάνει την Παλλάδα να αναφωνεί τα παρακάτω λόγια :

"O Αλλάριχος κι ο Ελγίνος μ' έχουν άγρια συλήσει.....

Ο Αλλάριχος τα πάντα είχε αγρίως καταστρέψει

με το δίκιο του πολέμου.

Μα ο Ελγίνος για να κλέψη

όσα οι βάρβαροι αφήσαν, που απ΄ό,τι εκείνος

είναι βάρβαρος , εκείνοι ήτανε πιο λίγο

Γιατί τόκανε ο Eλγίνος ;"

Η θέση της κλεμμένης Καρυάτιδας παραμένει κενή στο

Νέο Μουσείο της Ακρόπολης.

Οι υπόλοιπες Κόρες (Καρυάτιδες) στέκουν σιωπηλές μα είναι βέβαιες πως μέσω της διεθνούς κατακραυγής, κάποια μέρα η Κόρη (Καρυάτιδα) θα φύγει από το Βρετανικό Μουσείο όπου βρίσκεται φυλακισμένη για νάρθει στην Ελλάδα να ξανανταμώσει με τις αδελφές της.

(Πρόσθετες πληροφορίες εδώ και εδώ)