Η "οικονομία του Παξιμαδιού" και το life anti style

Μοιράζομαι μαζί σας ένα άρθρο του Ι. Γιανναράκη που διάβασα σήμερα στην εφμ Το Βήμα και πολύ μου άρεσε. Το άρθρο αναφέρεται σε αλλοτινές συνήθειες των απλοϊκών ανθρώπων των χωριών που κατάφεραν να επιβιώσουν σε δυσκολότερες συνθήκες από τις σημερινές. Ποιό ήταν το μυστικό τους? Πολύ απλά η σοφή οικιακή οικονομία και η ύψιστη οικολογική συνείδηση (δεν πετούσαν σχεδόν τίποτα). 

Σήμερα λόγω της υπερκαταναλωτικής κοινωνίας στην οποία ζούμε σταδιακά  κάποιες συνήθειες εγκαταλείπονται, για παράδειγμα τα τρόφιμα δεν αξιοποιούνται (ενώ παλιά τα συντηρούσαν με διάφορες τεχνικές π.χ. τα περίσσια φρούτα τα έκαναν μαρμελάδα, λικεράκια, τα περισσευούμενα λαχανικά τα έκαναν λιαστά, τουρσί κλπ ). Ομως και οι τεχνικές με τις οποίες επεξεργάζονταν και συντηρούσαν τις τροφές τείνουν να εκλείψουν επειδή απλά εμείς αδιαφορούμε.

Πιστεύω πως το συγκεκριμένο άρθρο προσφέρεται για προβληματισμό.

Η «οικονομία του Παξιμαδιού» κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στην ιστορία μας και στη διαμόρφωση των ηθών και των εθίμων της σύγχρονης Ελλάδας (του μεγαλύτερου κομματιού της τουλάχιστον). 

Την αποτυπώνει παραστατικότατα η λαϊκή έκφραση «κάνει το σκ... του παξιμάδι»- δηλαδή η προσπάθεια κάτω από συνθήκες στέρησης να αξιοποιηθεί το καθετί, ακόμη και το τελευταίο απόρριμμα. Αλλωστε το παξιμάδι αποτελούσε για αιώνες βασική τροφή για τους ολιγαρκείς νησιώτες και έχει το πλεονέκτημα ότι δεν ξινίζει ούτε μουχλιάζει και μπορεί να διατηρηθεί για μήνες σε κιούπια και άλλα δοχεία. 

Σε ορισμένα νησιά μάλιστα, επειδή υπήρχε μεγάλη έλλειψη καυσόξυλων, άναβαν τους φούρνους μόνον δύο φορές τον χρόνο και έψηναν αντί για ψωμί απευθείας παξιμάδι! (*) Η έλλειψη καυσόξυλων ήταν βέβαια αποτέλεσμα της έλλειψης μεγάλων θάμνων και δένδρων, δηλαδή της έλλειψης νερού. Αρα μπορούμε να θεωρήσουμε και τη στέρνα βασικό στοιχείο της «οικονομίας του Παξιμαδιού», όπως και τις σκαλοπατιές στις πλαγιές των λόφων που μετέτρεπαν και τα γκρέμια σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις. 

Στην ίδια οικονομία ανήκουν και οι διαδοχικοί νερόμυλοι που επαναξιοποιούν ο καθένας το νερό τού προηγούμενου, οι πέτρινες ξερολιθικά χτισμένες κατοικίες αλλά και η λιαστή ντομάτα, τα ξεραμένα σύκα, οι πίτες, οι πίτσες, οι χυλοπίτες και τα κάθε λογής μακαρόνια.

Ως πριν από λίγα χρόνια η ιδέα της ζωής στην «οικονομία του Παξιμαδιού», στον κόσμο της στέρησης και της φειδούς, ασκούσε μια φολκλορική γοητεία και οι περισσότεροι προσπαθήσαμε να τη γευτούμε στα ξερονήσια του νησιωτικού αλλά και του ορεινού αρχιπελάγους. Μόνο που αφήναμε ανοικτή την πόρτα επιστροφής στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία, στον κόσμο της περίσσειας και της σπατάλης. 

Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Με λιγότερα χρήματα, ακριβότερα καύσιμα και μια επερχόμενη κρίση ανεπάρκειας βασικών αγαθών, επάνοδο χωρίς επιστροφή στην «οικονομία του Παξιμαδιού» προϊδεάζουν οι διεθνείς και οι τοπικές εξελίξεις, ειδικά αυτές που αφορούν την ενέργεια και τα τρόφιμα. 

Πώς επιδρά στον φούρνο της γειτονιάς μας το εμπάργκο στις εξαγωγές σιτηρών στο οποίο προχώρησε η Ρωσία λόγω της μείωσης της σοδειάς εξαιτίας των πυρκαγιών που έπληξαν τη χώρα; 

Ενώ την ίδια περίοδο η υπόλοιπη παγκόσμια- και ελληνική παραγωγή υπολείπεται σημαντικά των αναγκών και της ζήτησης; 

Πόσο έτοιμοι ήμασταν για αυτό; 

Εχουμε διατηρήσει και αφομοιώσει την τεχνογνωσία της φειδούς που τόσο έντονα υπάρχει γύρω μας σε κάθε χωριό και κάθε πλαγιά της Ελλάδας; 

Διαθέτουμε τη δημιουργική ικανότητα να μεταφέρουμε καινοτομικά αυτή την τεχνογνωσία στις ανάγκες τού σήμερα; 

Από τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα ίσως να κριθεί το συλλογικό μας μέλλον.

Του Ι. Γιαννναράκη
jgiannarakis@in.gr

Πηγή Το Βήμα

21.8.2010

(*) Αναφέρεται στην εξαιρετική μονογραφία «Ο παραδοσιακός φούρνος στις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα» του Τζώρτζη Νικολάου Μακρυωνίτη, Σύρος, 2005

Οι τεχνικές που γνώριζαν οι παλιοί άνθρωποι αρχίζουν να ξεχνιούνται. Οταν επέλθει ο φυσικός τους θάνατος επέρχεται ο θάνατος και σε αυτές τις τεχνικές αφού οι νεότερες γενιές δεν δείχνουν διατεθειμένες να τις συνεχίσουν (η αλήθεια είναι πως μερικές φορές απαιτούν κόπο, αν και όχι πάντα).  Η φυσική συντήρηση των τροφών που ήξεραν να κάνουν οι παλιοί άνθρωποι αντικαταστάθηκε από τα χημικά συντηρητικά των τροφίμων που χρησιμοποιούν οι βιομηχανίες. 

Πόσο πιο σοφό θα ήταν καθένας από εμάς να φρόντιζε τα του οίκου του και να μείωνε την σπατάλη ? Θα είχε κέρδος και οικονομικό, μα θα προστάτευε την υγεία του αλλά και το περιβάλλον.

Ευτυχώς που αυτές οι τεχνικές αν και τείνουν να εκλείψουν, μπορεί κανείς να τις  ξετρυπώσει αρκεί να ρωτήσει. Κάποια νοικοκυριά εξακολουθούν να τις χρησιμοποιούν άλλοι από ανάγκη, άλλοι από απλή συνήθεια και άλλοι από συνείδηση. 

Από Σεπτέμβρη σκοπεύω να αρχίσω να ανεβάζω στο άλλο μου blog,  το Life Anti Style κάποιες τεχνικές που μου εκμυστηρεύτηκαν κατά τη διάρκεια των περιπλανήσεών μου στην  ελληνική ύπαιθρο ηλικιωμένες γυναίκες σχετικά με τη συντήρηση τροφίμων ή και την αξιοποίησή τους προκειμένου να μην πετάμε τίποτα (έρχονται δύσκολες μέρες).

Εάν γνωρίζετε κι εσείς ή εάν μάθετε  παλιές τεχνικές συντήρησης ή αξιοποίησης τροφίμων θα χαρώ να μου στείλετε ένα e mail στο dyosmaraki88@gmail.com προκειμένου να τις μοιραστούμε με τους συνανθρώπους μας με σκοπό έναν διαφορετικό τρόπο ζωής , ένα life anti style κόντρα στο ρεύμα της υπερκατανάλωσης.