Ρόδος - Τα ελαφάκια των σταυροφόρων (dama dama)

- Τι είναι αυτό? ρωτάω στον σωφέρ

- Ελάφι...Απορώ πως πέρασε μέρα. Θα ήταν κρυμμένο κοντά στο δρόμο και το τρομάξαμε...Την ημέρα κρύβονται και κοιμούνται. Την νύχτα βγαίνουν και κυνηγούν.
- Eχει ελάφια το νησί?

- Αν έχει ελάφια? Σωροί, πλήθος. Τα είχαν φέρει από τα παμπάλαια χρόνια και δεν τα πειράζουν, γιατί κυνηγούν και σκοτώνουν τα φίδια. Με τα ελάφια βρήκαμε ανακούφιση. Οι Ιταλοί τα προστάτεψαν και πολλαπλασιάσθηκαν. Στον πόλεμο όμως σκοτώσανε χιλιάδες από αυτά οι Γερμανοί και τα φάγανε. Σκοτώσαμε κι εμείς οι Ελληνες από την πείνα.

Υστερα όμως σταμάτησε το κυνήγι και ξαναγίνανε.
Τώρα είναι χιλιάδες σ΄ολόκληρο το νησί. Τη νύχτα, όταν περνάμε με τ΄αυτοκίνητα, βγαίνουν ένα σωρό μπροστά μας.

Σωροί....πλήθος....χιλιάδες ήταν κάποτε τα ελαφάκια στο νησί της Ρόδου. Μοναχά που η πραγματικότητα που περιγράφεται στον παραπάνω διάλογο αφορά το έτος 1949. Ηταν τότε που ο Σπύρος Λεωτσάκος περιέγραφε σε ένα καταπληκτικό ταξιδιωτικό ντοκουμέντο με τίτλο "Ρόδος, το σμαραγδένιο νησί" το νησί της Ρόδου, ακριβώς λίγο καιρό αφ΄ότου τα Δωδεκάνησα ενσωματώθηκαν στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Σήμερα η πραγματικότητα είναι θλιβερά διαφορετική, ο αριθμός του πληθυσμού των ελαφιών Πλατόνι ή Dama Dama (όπως ονομάζεται το συγκεκριμένο είδος ελαφιού που ζει αποκλειστικά στο νησί της Ρόδου) περιορίζεται σε 100-150 άτομα!!!!!

Ακούμπησα το βιβλιαράκι στο τραπέζι και ρούφηξα μια γουλιά δροσερού χυμού...
Βρισκόμουν στην καφετέρια του ξενοδοχείου "Ελαφος" στον Προφήτη Ηλία στη Ρόδο.

Η ματιά μου ταξίδεψε απέναντι από το ξενοδοχείο σε έναν χώρο περιφραγμένο με συρματοπλέγματα. Εκεί μέσα σε λιγοστά τετραγωνικά βρίσκονταν νωχελικά ξαπλωμένα και αποκαμωμένα από τη ζέστη μερικά ελαφάκια. Μασουλάγανε με αργές κινήσεις την τροφή που είχαν βρει στις ειδικές ταϊστρες.
Τα μέλη τους λεπτεπίλεπτα, η κίνησή τους όλο χάρη, αρμονική. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι οι όμορφες λευκές βούλες που στολίζουν το σώμα τους. Χάλκινα ομοιώματα αυτών των ελαφιών υποδέχονται τον επισκέπτη μόλις φτάνει στο λιμάνι της Ρόδου, στημένα πάνω σε κίονες (στην πρώτη φωτό) που στολίζουν την είσοδο του λιμανιού της Ρόδου, το Μαντράκι, εκεί που λένε πως άλλοτε έστεκε το άγαλμα του Κολοσσού της Ρόδου.
Επίσης τα Ροδίτικα παραδοσιακά κεραμικά πιάτα πολλές φορές απεικονίζουν ελάφια, το σήμα κατατεθέν του νησιού της Ρόδου.

Ομως γιατί έχει συνδυαστεί τόσο πολύ το όνομα της Ρόδου με τα ελάφια???
Σύμφωνα με ένα τοπικό θρύλο κάποτε τα ελαφάκια έσωσαν το νησί από τα πολλά φίδια και για αυτό λατρεύτηκαν ως ιερά.
Οι λαϊκές δοξασίες που κυκλοφορούν από τότε για την προέλευση των ελαφιών στο νησί της Ρόδου είναι ποικίλες.

Μία θεωρία θέλει τους Ενετούς να εισήγαγαν τα ελαφάκια στη Ρόδο, την περίοδο που είχαν στην κατοχή τους το νησί. Ομως αυτή η θεωρία μάλλον καταρρίπτεται αφού η Ρόδος αναφέρεται σε αρχαία κείμενα και σαν "Ελαφούσα" . Τα κείμενα αυτά γράφτηκαν πολλά χρόνια πριν να έρθουν όλοι αυτοί οι κατακτητές που σημαίνει ότι η Ρόδος θα πρέπει να είχε ήδη από την αρχαιότητα μεγάλο πληθυσμό ελαφιών.

Η άλλη θεωρία λέει πως τα ελαφάκια τα εισήγαγαν οι Σταυροφόροι στη Ρόδο προκειμένου να προστατέψουν τα στρατόπεδά τους από τα φίδια. Σύμφωνα λοιπόν με τη δεύτερη αυτή θεωρία από τα ζώα που έφεραν οι Σταυροφόροι, κάποια ξέφυγαν από τα στρατόπεδα, κρύφτηκαν στα δάση και δημιούργησαν σιγά-σιγά τον υπάρχοντα πληθυσμό.
Ο κ. Ν.Θεοδωρίδης (δασολόγος-περιβαλλοντολόγος) μας πληροφορεί πως αν και τα ελάφια δεν κυνηγούν για να σκοτώνουν τα φίδια, όπως πιστεύουν πολλοί, εν τούτοις τα κέρατά τους εκκρίνουν κάποια ουσία (ένα αλκάλιο), η μυρωδιά του οποίου ενοχλεί και εξαναγκάζει τα φίδια να απομακρυνθούν. Η θεωρία για την ύπαρξη πολλών φιδιών ίσως να έχει μια ιστορική βάση αφού η Ρόδος μεταξύ άλλων αναφέρεται σε αρχαία κείμενα και ως "Οφιούσα" (=η έχουσα πολλά φίδια)

Οπου όμως δραστηριοποιείται ο άνθρωπος συνήθως οι αλόγιστες δραστηριότητές του λειτουργούν σε βάρος της φύσης....
Ετσι ο αριθμός των ελαφιών της Ρόδου άρχισε σιγά σιγά να φθίνει αφού...

- Μεγάλες ζημιές στο φυσικό περιβάλλον της Ρόδου προέκυψαν από τις καταστροφικές πυρκαγιές του 1987, του 1992 αλλά και την περυσινή (2008). Στις πυρκαγιές αυτές κάηκαν πολλά ελάφια όταν εγκλωβίστηκαν από τις φλόγες.
Οπως έμαθα από συζητήσεις με τους ντόπιους εκτός από τις πυρκαγιές η μείωση των ελαφιών οφείλεται επίσης :
- στη λαθροθηρία
- στη με ταχύτατους ρυθμούς μείωση των γεωργικά καλλιεργούμενων εκτάσεων και της εγκατάλειψής τους λόγω της στροφής των ντόπιων κατοίκων στα τουριστικά επαγγέλμα. Αυτό έχει ως συνέπεια την παράλληλη αύξηση των περιοχών που χρησιμοποιούνται για τουριστικούς λόγους και την καταστροφη του φυσικού περιβάλλοντος.
- στην άκριτη χρήση πολλών και ισχυρών γεωργικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τις καλλιέργειες και τα οποία δηλητηριάζουν τις τροφές των ζώων καθώς και τις πηγές και τα νερά, στους βιοτόπους τους.
- στη σταδιακή αύξηση του αριθμού των τροχοφόρων που κυκλοφορούν στους δρόμους του νησιού γεγονός που οδηγεί στη θανάτωση πολλών διερχόμενων ελαφιών .
Μάλιστα, όπως έμαθα, επειδή τα ζώα μη βρίσκοντας τροφή κατεβαίνουν από τα βουνά και δημιουργούν ζημιές στις γεωργικές καλλιέργειες (τις τρώνε δηλαδή), οι γεωργοί τοποθέτησαν κάτι σαν μικρά κανονάκια στα χωράφια τους τα οποία ανά τακτά χρονικά διαστήματα (αυτόματα) ρίχνουν βολές στον αέρα προκειμένου να τρομάζουν τα ζώα και να μην πλησιάζουν!!!!
Ολες οι παραπάνω ανθρώπινες δραστηριότητες (άλλοτε νόμιμες και άλλοτε παράνομες) συμβάλλουν στη σταδιακή μείωση/εξαφάνιση της τροφής και του νερού στους βιότοπους των ελαφιών της Ρόδου και κατά συνέπεια απειλούν τα λιγοστά αλλά και πανέμορφα
Dama Dama.
Θα πρέπει λοιπόν να παρθούν μέτρα για την προστασία τους αφού αυτό το είδος του ελαφιού έχει μπει στην κόκκινη λίστα που σημαίνει πως απειλείται με εξαφάνιση.

Ομως ο δροσερός χυμός είχε τελειώσει...Η ζέστη είχε σφίξει ήταν ώρα για την επιστροφή στο ξενοδοχείο. Πήρα τα πράγματά μου και έβαλα εμπρός το αυτοκίνητο. Εριξα μια τελευταία ματιά προς το μέρος των ελαφιών που με κοίταζαν με τα αμυγδαλόσχημα μάτια τους...
Σκεφτόμουν πως όποιος επισκέπτεται το νησί της Ρόδου θα πρέπει να κάνει μια βόλτα εδώ στον Προφήτη Ηλία για να θαυμάσει τα μοναδικά αυτά ελαφάκια, τα ελαφάκια των Σταυροφόρων που τα ονόμασαν Πλατόνι ή Dama Dama....
Είναι πανέμορφα....ιδιαίτερα το βλέμμα τους....
Αντίκρυ σε ένα τέτοιο βλέμμα, τα αποχαιρέτησα σιγοψιθυρίζοντας τους στίχους που έγραψε ο Λόρδος Βύρων για την Κόρη των Αθηνών και πλημμύριζαν τη καρδιά μου εκείνη τη στιγμή μαζί με λογής-λογής ανάμικτα συναισθήματα:

....Μα τα αγριωπά τα ελαφίσια μάτια σου

....Ζωή μου σας αγαπώ....

....και υποσχέθηκα στα ελαφάκια πως μια μέρα θα ξανάρθω να τα βρω....
(Αναλυτικότατες πληροφορίες για τα ελαφάκια Dama Dama μπορείτε να διαβάσετε στο άρθρο του κ. Ν.Θεοδωρίδη εδώ)