Ερως και καντάδες - Επτανησιακή και Αθηναϊκή καντάδα

Σήμερα, γιορτάζεται η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, μια γιορτή η οποία μας ήρθε από την Δυτική Ευρώπη. Η γιορτή αυτή όχι μόνο κατοχυρώθηκε ως "η ημέρα των ερωτευμένων" μα απόκτησε και μεγάλη εμπορική επιτυχία αφού ανθοπώλες, ζαχαροπλάστες αλλά και καταστήματα με είδη δώρων σήμερα έχουν την τιμητική τους.

Εμείς ωστόσο ας ξεφύγουμε από την εμπορευματοποιημένη ημέρα του έρωτα και ας ταξιδέψουμε σε μιαν άλλη εποχή τότε που οι ερωτευμένοι προκειμένου να αποσπάσουν ένα χαμόγελο ή μια κρυφή ματιά από την ακριβοθώρητη αγαπημένη τους, εκφράζανε τον έρωτά τους καθημερινά αφιερώνοντάς της μια καντάδα!!!

Η καντάδα αποτέλεσε το είδος της μουσικής το οποίο περισσότερο από κάθε άλλο συνδέθηκε με τον έρωτα αφού με αυτό το είδος του τραγουδιού οι νεαροί σε ένα ξέφρενο ερωτικό παραλήρημα στέκονταν κάτω από το παραθύρι και τραγουδούσαν στην καλή τους τον έρωτά τους.......
Ομως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, και ας δούμε πως γεννήθηκε η καντάδα στην Ελλάδα. Ηταν στα τέλη του 19ου αι. τότε που άρχιζε να διαμορφώνεται το αστικο-λαϊκό τραγούδι στην Ελλάδα. Το επτανησιακό τραγούδι και το ιταλικό bel canto ήταν οι πρόδρομοι πολλών ειδών του ελληνικού τραγουδιού και επηρέασαν τη δημιουργία τους και την εξέλιξή τους σε σημαντικό βαθμό.

Τα Επτάνησα είναι γνωστό πως ήταν επηρεασμένα σε όλες τις μορφές της πολιτιστικής τους έκφρασης από τη Δυτική Μουσική, και ιδιαίτερα την Ιταλική. Μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, αποτέλεσαν τον κύριο φορέα δημιουργίας της ελληνικής λόγιας μουσικής αφού σε αντίθεση με τις υπόλοιπες Ελληνικές περιφέρειες τα Επτάνησα δεν υποδουλώθηκαν ποτέ στους Οθωμανούς με ό,τι αυτό συνεπάγεται (ελεύθερη ανάπτυξη καλών τεχνών κλπ). Οι επιρροές της Ιταλικής μουσικής επεκτάθηκαν τόσο στη λαϊκή μουσική των Επτανήσων, όσο και στην καντάδα και στο λαϊκό τραγούδι. Κατά την περίοδο 1864-1930 αρχίζουν και διαμορφώνονται δύο παράλληλες τάσεις στη μουσική σκηνή :

- Η Επτανησιακή καντάδα,

Με δυτικές επιρροές, η οποία έθεσε τις βάσεις για τη γένεση του λεγόμενου Αθηναϊκού τραγουδιού, (δηλαδή την Αθηναϊκή καντάδα και τα τραγούδια των αθηναϊκών επιθεωρήσεων και των οπερεττών που για μεγάλο χρονικό διάστημα κυριαρχούσαν στην ελληνική θεατρική σκηνή)

- Το Ρεμπέτικο (Σμυρνέϊκο) - Λαϊκό τραγούδι

Με επιρροές από το ελληνικό παραδοσιακό τραγούδι, το Βυζαντινό μέλος και τα τραγούδια των γειτόνων της Ανατολής

Η επτανησιακή καντάδα (η οποία ως είδος μπορεί να χαρακτηριστεί ωδικό, αρμονικό, αστικό, διαταξικό,ιδιότυπα επτανησιακό) ήταν μια μορφή αστικού τραγουδιού, που χρησιμοποίησε την ανθρώπινη φωνή και τον στίχο προκειμένου να εκφράσει συναισθήματα. Γεννήθηκε μέσα στις ταβέρνες με λαϊκότερο χαρακτήρα και με θέματα που καταπιάνονταν με τον καθημερινό μόχθο και τα προβλήματα της εργασίας, την καθημερινότητα και τον πατριωτισμό. Οι μορφολογικές καταβολές της επτανησιακής καντάδας προέρχονται από το ιταλικό και το γερμανικό χορωδιακό τραγούδι, μια εκλαϊκευμένη παραλλαγή των μελοδραματικών χορικών (corale). Η παλαιότερη μορφή της επτανησιακής καντάδας ονομαζόταν στη Ζάκυνθο αρέκια ( a orecchio = με το αυτί), και στο Ληξούρι αριέτα (arietta= μικρός σκοπός).

(Η αρέκια ήταν εξομολογητική τραγουδούσε για γυναίκες,

ενώ η καντάδα πιο επιθετική : τραγουδάει στις γυναίκες)

Αν και διαδόθηκε ευρέως στα αστικά κέντρα, ιδιαίτερα της Κέρκυρας, της Ζακύνθου και της Κεφαλλονιάς δεν ευδοκίμησε στον αγροτικό πληθυσμό τα τραγούδια του οποίου (μονοφωνικά με συνοδεία κιθάρας) εξακολούθησαν να χρησιμοποιούν παλαιότερα μουσικά ήθη και να τραγουδιούνται σε γιορτές και κοινωνικές διασκεδάσεις.

Αργότερα η καντάδα απόκτησε πιο αστικό χαρακτήρα και πήρε τη μορφή που γνωρίζουμε δηλαδή της ερωτικής εξομολόγησης κάτω από τα μπαλκόνια. Τα μουσικά όργανα έπαιζαν δευτερεύοντα συνοδευτικό ρόλο και υποτάσσονταν στη φωνή. Δεν χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά η ενόργανη μουσική ή η χορευτική έκφραση. Πάντα τον πρώτο ρόλο τον έπαιζε η φωνή, το τραγούδι δηλαδή.

Μετά την ένωση των Επτανήσων (1864) ένα πλήθος μουσικών μετακόμισαν από τα Ιόνια νησιά στην Αθήνα όπου άνοιξαν τα πρώτα Ωδεία. Μαζί με τις θεωρητικές τους γνώσεις μετέφεραν την αγάπη για την όπερα και για την καντάδα. Η επτανησιακή καντάδα τελικά θα επηρεάσει τα Αθηναϊκά αστικά τραγούδια και τότε θα γεννηθεί η αθηναϊκή καντάδα.

Η αθηναϊκή καντάδα διαφοροποιήθηκε από την μαμά της, δηλαδή την επτανησιακή καντάδα, αφομοιώνοντας στοιχεία παρμένα από τη δημοτική παράδοση και στοιχεία που απαντώνται στο αστικολαϊκό τραγούδι των Βαλκανίων και της Ανατολής. Εμπλουτίστηκε με νέα τροπικά και ιδίως ρυθμικά στοιχεία π.χ. (του Καλαματιανού χορού). Διαμόρφωσε ένα δικό της ύφος απαλλαγμένο από την επιτήδευση των δυτικών επιρροών , χρησιμοποιώντας μελωδίες σε πιο απλή φόρμα, και παίρνοντας έναν τοπικό χαρακτήρα προσαρμοσμένο περισσότερο στην Ελληνική πραγματικότητα, αποβάλλοντας μέχρι ένα σημείο τις Ευρωπαϊκές επιρροές.

Μετά το 1880 στην Αθήνα η καντάδα θα εξελιχθεί σε είδος ευρύτατης αποδοχής στις ταβέρνες και την Πλάκα. Με εργαλείο μία κιθάρα, λίγη ρετσίνα και καλή συντροφιά οι καντάδες πλημμύριζαν τα στενά σοκάκια της Πλάκας. Παρ΄όλη την εξέλιξή της όμως η καντάδα δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί το κύριο μέσο έκφρασης των ερωτευμένων...