Γιάννης Μόραλης (1916-2009) Ο πρωτοπόρος καλλιτέχνης, ο δάσκαλος, ο φιλόσοφος

Ο Γιάννης Μόραλης ζωγράφος και χαράκτης, γεννήθηκε στην Αρτα το 1916. Το 1927 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα. Το 1936 αποφοίτησε από την ΑΣΚΤ Αθήνας και, ως υπότροφος της Ακαδημίας Αθηνών, έφυγε, το 1937, για τη Ρώμη. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου φοίτησε στην Ecole Nationale des Beaux Arts, στα εργαστήρια ζωγραφικής και φρέσκο. Παράλληλα εγγράφηκε στην Ecole des Arts et Métiers, για την σπουδή του ψηφιδωτού.

Το 1947 εκλέχτηκε τακτικός καθηγητής στην ΑΣΚΤ, από όπου αποχώρησε το 1983. Εικονογράφησε πολλά βιβλία (Ελύτη, Σεφέρη κλπ.), δημιούργησε τοιχογραφίες, σχεδίασε σκηνικά και κουστούμια για το Εθνικό Θέατρο Ελλάδος, το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν, τα μπαλλέτα του Ελληνικού Χοροδράματος. Εργα του ανήκουν σε δημόσιες και ιδιωτικές σχολές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Βάδισε στα μονοπάτια του μοντερνισμού και μέσα στο μεγάλο ρεύμα του αφηρημένου γεωμετρισμού. Κυρίαρχο θέμα των έργων του αποτέλεσε η ανθρώπινη μορφή και ειδικά οι γυναικείες μορφές.

Ο Γιάννης Μόραλης μιλούσε μοναχά όταν είχε κάτι νέο να πει. Οι ατομικές του εκθέσεις ήταν όλες κι όλες δέκα, οι περισσότερες στην γκαλερί «Ζουμπουλάκη». Αρκετές ήταν οι αναδρομικές του εκθέσεις, με σημαντικότερη το 1988 στην Εθνική Πινακοθήκη, στην οποία τότε δώρισε μεγάλο αριθμό έργων του. Αλλες αναδρομικές που ξεχωρίζουν ήταν στο Μουσείο Μπενάκη, στην Ακαδημία Αθηνών (1996), στην Ερμούπολη Σύρου (2005), στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Ιδρύματος Γουλανδρή - Ανδρος (2008) και στο Μέγαρο Εϋνάρδου, με σχέδια (2009).

Ο ίδιος απέφευγε τις κοσμικές συνευρέσεις και τη δημοσιότητα. Ακόμη και όταν του πρότειναν οι μαθητές του να του κάνουν μια έκθεση-αφιέρωμα τους είπε : "Γιατί δεν κάνετε την έκθεση μετά το θάνατό μου?".

Κάποτε σε ερώτηση δημοσιογράφου γιατί δεν μιλά δημόσια ποτέ για την τέχνη του ο Γιάννης Μόραλης απάντησε  :

"Ο καλλιτέχνης μιλάει με το έργο του. Τα λόγια είναι περιττά. Σάλτσες στην τέχνη δεν μπαίνουν" Επειτα παρέθεσε τα λόγια του Σεφέρη : "Η ερμηνεία κάθε έργου είναι ερμηνεία του εαυτού μας, όχι εκείνου που το δημιούργησε, αλλά εκείνου που το διαβάζει, το βλέπει ή το ακούει" (Εκδοση Εμπορικής Τράπεζας "Ι. Μόραλης", Αθήνα 1988, σελ. 451)». Και συνέχισε .....«Κάθε άνθρωπος βλέπει μέσα σ' ένα έργο άλλα πράγματα. Οταν λοιπόν του τα επεξηγείς εκ των προτέρων, περιορίζεις το ίδιο το έργο και τη λειτουργία του».

Οσον αφορά τη τέχνη της ζωγραφικής έλεγε χαρακτηριστικά :

«Η διδασκαλία είναι μια αμφίρροπη σχέση. Ενας Λατίνος φιλόσοφος έλεγε πως ο δάσκαλος μοιάζει με το ακόνι, δηλαδή το ακόνι κάνει το μαχαίρι να κόβει, δίχως κατ' ανάγκη το ίδιο να είναι κοφτερό. Μου άρεσε πάρα πολύ αυτό και μάλιστα το συμπλήρωσα, προσθέτοντας ότι τα μαχαίρια που είναι και τα δύο κοφτερά, ακονίζονται το ένα με το άλλο! Ετσι ένιωθα στη σχολή». «Δεν τους καταλαβαίνω αυτούς που μιλούν για την "ελληνικότητα" που υπάρχει στα έργα μου. Λες και ζωγράφιζα κατόπιν αποφάσεως. Αυτά είναι βιώματα (...) Με τον Νικολάου τσακωνόμασταν για το θέμα της ελληνικότητας. Και βέβαια αγαπώ την ελληνική τέχνη, του έλεγα, αλλά δεν μπορώ να γίνω γενικός αντιπρόσωπος της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Αφού υπάρχει μέσα μου».

Με το έργο του άνοιξε νέους δρόμους στην ιστορία της ελληνικής ζωγραφικής. Ο Γιάννης Μόραλης αν και δεν επιδίωκε να εμφανίζεται στα ΜΜΕ και δεν έδινε συνεντεύξεις, οτιδήποτε ήθελε να εκφράσει το έλεγε μέσα από τα έργα του.

Οπως ταπεινά έζησε έτσι ταπεινά και σιωπηρά έφυγε χθες σε ηλικία 94 ετών με τελευταία επιθυμία η κηδεία του να γίνει ανάμεσα σε στενό οικογενειακό κύκλο. Ο καλλιτέχνης, ο φιλόσοφος, ο δάσκαλος, ο δημιουργός.
Ο ποιητής της ψυχής με την εσωτερική του σοφία φώτισε την καλλιτεχνική ζωή του τόπου μας. Αν δεν κάνω λάθος θα πρέπει να ήταν ο τελευταίος εν ζωή εκπρόσωπος της γενιάς του 30 . Μιας γενιάς που με τις αισθητικές της επιλογές κατάφερε να συγκεράσει στοιχεία από την εκφραστική ζωντάνια της ζωγραφικής του ελληνορωμαϊκού και χριστιανικού κόσμου με στοιχεία του μοντερνισμού επαναδιατυπώνοντας μέσα από τη ζωγραφική το αίτημα της τόσο παρεξηγημένης έννοιας της ελληνικότητας. Μιας ελληνικότητας που στα μάτια της γενιάς του '30 επιχείρησε να απεξαρτηθεί από το περιοριστικό ιδεολόγημα των μεγαλοϊδεατικών και εθνοκαπηλικών τάσεων προσλαμβάνοντας μια διεθνιστική (εικαστικά) ταυτότητα με βαθιά γνώση της εθνικής ιδιοτυπίας.  Στα μάτια αυτής της γενιάς παράδοση και Μοντερνισμός λειτούργησαν σαν αμφίδρομοι καταλύτες : καθένας βοήθησε στη βαθύτερη κατανόηση και οικειοποίηση του άλλου.

Αντίο δάσκαλε...Στη ψυχή μας θα παραμείνεις ως ο  αναντικατάστατος δημιουργός.....

ΥΓ. Πολλές πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του παραθέτει στο αφιέρωμά του ο Antoine εδώ. Σας προτείνω να το διαβάσετε.