Αφιέρωμα : Μανώλης Καλομοίρης (Σμύρνη 1883-Αθήνα 1962) ο δημιουργός της "Εθνικής Σχολής"

Σαν σήμερα γεννήθηκε στη Σμύρνη (14 Δεκεμβρίου 1883) ο κορυφαίος έλληνας μουσουργός. Μανώλης Καλομοίρης.  Θεωρείται ο δημιουργός της Εθνικής Σχολής, καθώς επιδίωξε να συνθέσει τη λόγια μουσική με την ελληνική ταυτότητα. Το δημοτικό τραγούδι και η ελληνική παράδοση, σε συνδυασμό με τις τεχνικές σύνθεσης της Δύσης, διαμόρφωσαν το ύφος του αφού ο ίδιος αναζητούσε να προσδώσει μέσα από τις μουσικές του δημιουργίες μια ελληνικότητα σε συνδυασμό με τις ευρωπαϊκές επιρροές που κυριαρχούσαν στον πρώτο μισό του 20ού αι. στην Ελλάδα. 

Πρωτογνώρισε τη μουσική με μαθήματα πιάνου στη Σμύρνη, στη Κωνσταντινούπολη και την Αθήνα και συνέχισε στο Konservatorium fur Musik und darstellende Konst της Βιέννης (1901-1906). Σπούδασε μουσική στην γενέτειρά του, την Κωνσταντινούπολη αλλά και στην Αθήνα και στη Βιέννη. Από το 1906 έως το 1910 έζησε στο Χάρκοβο της Ουκρανίας, όπου δίδαξε πιάνο στο Λύκειο Ομπολένσκι και γνώρισε από κοντά τη ρωσική εθνική σχολή.

Το 1908 πραγματοποιεί την πρώτη του εμφάνιση στην Αθήνα ως συνθέτης, σε μια ιστορική συναυλία στο Ωδείο Αθηνών στις 11 Ιουνίου. Το γραμμένο στη δημοτική γλώσσα πρόγραμμα της συναυλίας δημιουργεί αίσθηση και αναγνωρίζεται ως το μανιφέστο της Εθνικής Σχολής. Επηρεασμένος από το κίνημα της ρωσικής μουσικής σχολής είναι υπέρμαχος μιας εθνικής μουσικής «βασισμένης από τη μια μεριά στη μουσική των αγνών μας τραγουδιών μα και στολισμένης από την άλλη με όλα τα τεχνικά μέσα που μας χάρισεν η αδιάκοπη εργασία των προοδευμένων στη μουσική λαών και πρώτα πρώτα των Γερμανών, Γάλλων, Ρώσων και Νορβηγών». Ο Καλομοίρης συνδέθηκε με το κίνημα του δημοτικισμού, καθώς και με μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες της εποχής του, όπως ο Κωστής Παλαμάς, ο Άγγελος Σικελιανός και ο Νίκος Καζαντζάκης.

Η μουσική του ενσωματώνει πολλά βαγκνερικά στοιχεία (ατέρμονη μελωδία, εξαγγελτικά μοτίβα), αλλά και τη χρήση κλιμάκων του δημοτικού τραγουδιού, προσαρμοσμένων πάντοτε στο συγκερασμένο ευρωπαϊκό σύστημα. Υπήρξε πολυγραφότατος, συνέθεσε 222 έργα (ορχηστρική μουσική, όπερες, έργα για φωνή και ορχήστρα, κύκλους τραγουδιών και μουσική δωματίου). Εναντιώθηκε στους Επτανήσιους μουσικούς τους οποίους αποκαλούσε περιφρονητικά "Ιταλούς". Σημαντικά έργα του θεωρούνται οι όπερες «Ο Πρωτομάστορας» (1915), αφιερωμένη στο «Πρωτομάστορα της Μεγάλης Ελλάδος» Ελευθέριο Βενιζέλο και το «Δαχτυλίδι της Μάνας» (1917), η «Συμφωνία της Λεβεντιάς» (1929), με την ενσωμάτωση Βυζαντινών Ύμνων και ο κύκλος τραγουδιών «Μαγιοβότανα» (1912-1913) σε ποίηση Κωστή Παλαμά.

Η προσπάθειά του για την κοινωνική αναβάθμιση των Ελλήνων δημιουργών και εκτελεστών τον οδήγησε στην ίδρυση της Ενωσης Ελλήνων Μουσουργών (1931) και της Εδρας Μουσικής στην Ακαδημία Αθηνών που πρώτος αυτός κατέλαβε (1945). Εκτός από το συνθετικό του έργο, σφράγισε με την παρουσία του όλους του τομείς της μουσικής. Έγραψε μουσικοπαιδαγωγικά βιβλία, ίδρυσε το Ελληνικό Ωδείο και στη συνέχεια το Εθνικό Ωδείο, δημιούργησε δικό του μελοδραματικό θίασο ελλείψει κρατικής σκηνής, συνεισέφερε στην ίδρυση της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, έγραψε κριτικές και άρθρα σε εφημερίδες και αγωνίστηκε με σθένος για τα δικαιώματα των μουσικών.  Εφυγε από τη ζωή στις 3 Απριλίου 1962.

Υπέρμαχος της ελληνικής μουσικής έγραψε κάποτε :

"Θυμάμαι, πριν από αρκετά χρόνια στο Ρέθυμνο της Κρήτης είχα την τύχη να ακούσω ένα λαμπρό λαϊκό λυράρη. Ήτανε τελείως ανεπηρέαστος και ανέγγιχτος από της Δυτικής μουσικής τα διδάγματα. Μου ετραγούδησε στις χορδές της λύρας του θαυμάσιες κοντυλιές και μαντινάδες και εδόνησαν την ψυχή μου οι σκοποί και οι ρυθμοί του ηρωϊκού πεντοζάλη και της μεθυστικής σούστας οι εναλλασσόμενοι μελωδικοί θησαυροί. Κάποια στιγμή όμως ο καλός λυράρης θέλησε να μου δείξει και τη δύναμή του σε σκοπούς Ευρωπαϊκού γένους και βάρεσε στις χορδές της λύρας του τον Εθνικό μας ύμνο, καθώς και γνωστό Ιντερμέδιο της Καβαλλαρέας Ρουστικάνας, που θα είχεν ακούσει από καμιά φιλαρμονική ή από τη Στρατιωτική μπάντα των Χανιών. Κατάπληκτος τότε άκουσα το μείζονα τρόπο του Ύμνου και του Ιντερμέτζου να μετατρέπεται από το λαϊκό λυράρη πότε στο λυδικό των Γρηγοριανών ήχων ή τον υπολυδικό της αρχαίας ελληνικής θεωρίας με την κατά ημιτόνιο αυξημένη τετάρτη βαθμίδα και πότε πάλι στο λεγόμενο ανάμικτο μείζονα, το λύδιο και τον υπολύδιο της Βυζαντινής μας μουσικής. Με τον τρόπο αυτόν ο καλός λυράρης είχε προσαρμόσει την τονική από τις ξενότροπες γι' αυτόν συνθέσεις στο δικό του τονικό αίσθημα, αδιαφορώντας αν αυτό αλλοίωνε το καθαυτό άκουσμα της μουσικής που εκτελούσε.
Γιατί δεν υπάρχει αμφιβολία πως στον Ελληνικό λαό ακόμη και σήμερα, όπως και σε μερικούς άλλους λαούς, παραμένει ολοζώντανο το τονικό σύστημα των παλαιών ήχων, που στη Δύση έχει εκτοπιστεί προ πολλού από το σύστημα του μείζονα και του ελάσσονα τρόπου. Το τονικό αυτό αίσθημα ενώνει μέσα στο πέρασμα του χρόνου, σε μιαν αόρατη χρυσή μουσική αλυσίδα, τον Ελληνικό λαό, όχι μόνο με την εκκλησιαστική του Βυζαντινή παράδοση, αλλά ακόμη και με τη θεωρία της αρχαίας ελληνικής μουσικής, που η πράξις της δυστυχώς μας είναι σχεδόν απρόσιτη. Εξάλλου το τονικό αυτό αίσθημα του Ελληνικού λαού συγγενεύει λίγο ή πολύ και με την Ανατολική, την Αραβική, τη Σλαυϊκή, ακόμα και τη Σκανδιναυϊκή αλλά και την Ινδική μουσική.

Την αυτοβιογραφία του θα την βρούμε στο Μανώλης Καλομοίρης: «Η ζωή μου και η τέχνη μου – Απομνημονεύματα 1883-1908» (εκδόσεις «Νεφέλη»).Περισσότερες πληροφορίες μπορεί να βρει κανείς στο www.kalomiris.org