Στη Γραμπούσα μια φορά εγλεντούσα με τον Τσέγκα τον ψαρά.....

"Στης Γραμβούσας τ' ακρωτήρι εγλεντούσα μια φορά μ' ένα Κρητικό ψαρά, ένα γέρο καπετάνιο που 'χε βάρκα τη χαρά, στης Γραμβούσας τα νερά..."

Σήμερα στις 21 Δεκεμβρίου το φως θα σβήσει, έτσι λέγανε οι παλιοί, αφού αυτή η μέρα είναι η μικρότερη μέρα του χρόνου. Ετσι και την 8 Δεκέμβρη του 1966, έσβησε για πάντα το φως του Νικόλα του ψαρά εκεί στα νερά της Γραμβούσας.

Γεννημένος το 1900 στην Κίσσαμο της Κρήτης ο Νίκος Τσέγκας από μικρός γνώρισε τη φτώχεια και τη δυστυχία. Από μικρός έμαθε να ψαρεύει για να βγάλει τα προς το ζείν και στα 26 του χρόνια είπε στους μαστόρους να του φτιάξουν ένα τρεχαντήρι που όμοιό του να μην υπάρχει. Επρεπε να θρέψει δεκαπέντε στοματα. Το τρεχαντήρι του το ονόμασε "Κυριάκο",με αυτό όργωνε τις θάλασσες και σιγομουρμουρώντας σκοπούς και μαντινάδες έπιανε τα μεγαλύτερα ψάρια καθώς λένε.

Αγαπούσε να ψαρεύει στα νερά της Γραμβούσας (οι ντόπιοι την λένε Γραμπούσα) μια χερσόνησο που βρίσκεται στην επαρχία Κισσάμου, μετά το Καστέλλι. Εντυπωσιακή η χερσόνησος, με βράχια απότομα στη θάλασσα και βουνά που μοσχοβολάνε ρίγανη και φασκόμηλο. Στα βορειοανατολικά της ο Μπάλος, απέναντι τα γραμβουσιανά νησιά, οι παραλίες όλες αμμουδερές και πάνω απ' όλα στέκει η κορυφή Γεροσκίνος στα 760 μέτρα. Γύρω στα δέκα χωριά που δεν ξεπερνούν τους εννιακόσιους κατοίκους: Άγιος Γεώργιος, Αζογυράς, Γραμβούσα, Ζερβιανά, Καρεφιλιανά, Νέο Χωριό, Πιπεριανά, Τράχηλος, Φουρνάδος και Καλυβιανή, το χωριό που είναι άμεσα συνδεδεμένο με τη νήσο Γραμβούσα.

Κάθε σπηλιά και κάθε πέτρα ψιθυρίζει τους θρύλους που μεταφέρθηκαν από γενιά σε γενιά και δημιουργούν ένα μαγικό πέπλο πάνω από την Γραμβούσα. Μερικοί λένε πως ακόμη και σήμερα ακούγονται οι φωνές των 4 γυναικόπαιδων που σφαγιάσθηκαν από τους Τούρκους το 1825. Ο Νικόλας γνώριζε από μικρό παιδί κάθε θρύλο και κάθε ιστορία που λεγόταν για την Γραμβούσα και σαν ήθελε να ξαποστάσει για λίγο προτού να γυρίσει ανέβαινε στην κορυφή της (137 μ ύψος) και γαλήνευε κάτω από τη σκιά του θρυλικού κάστρου που τα παλιά τα χρόνια φοβέριζε τους πειρατές και τους επίβουλους κατακτητές. Από εκεί ψηλά καλούσε με τους σκοπούς του τα τέσσερα πέλαγα (Κρητικό, Αιγαίο,Μυρτώο και Ιόνιο) που έσμιγαν στα βράχια αυτού του ερημικού ακρωτηρίου και τους τραγούδαγε τα βάσανα της ζωής του αλλά και τις παλιές ιστορίες που είχε ακούσει για την Γραμβούσα με τον δικό του μοναδικό και αυτοσχέδιο τρόπο. Τα κύματα άλλοτε ήρεμα και άλλοτε αγριεμένα άκουγαν με σεβασμό τον Νικόλα Τσέγκα γιατί εκείνος ήταν η καθημερινή τους συντροφιά σαν ξέσπαγαν οι καταιγίδες, οι ανεμοστρόβιλοι, οι άνεμοι αλλά και γιατί τους άρεσε να ακούνε τους σκοπούς του και τις ιστορίες αφού όμοιές τους δεν είχαν ξανακούσει σε ολάκερο τον κόσμο και τα ημέρευε.Τους σκοπούς τους έφτιαχνε από το μυαλό του, και παρ΄όλο που ο ίδιος ήταν αγράμματος και δεν είχε σπουδάσει σε ωδεία τους μάθαινε στους οργανοπάιχτες της περιοχής του σφυρίζοντας η παίζοντας "μπουκόλυρα" δηλαδή μιμούμενος τον ήχο του εγχόρδου με το στόμα. Ο ίδιος δεν ήξερε γράμματα μα ούτε και να παίζει όργανο. Η αγάπη του όμως για την Γραμβούσα ήταν τόσο δυνατή που τον ενέπνευσε και την τραγούδησε : έγινε ένα με αυτήν αφού αυτή τον έθρεφε και αυτός την τραγουδούσε.

"Γραμπούσα με το κάστρο σου στον κόσμο ξακουσμένη κι από τον Τσέγκα τον ψαρά χιλιοτραγουδισμένη"

Αλλά και η Γραμβούσα τον αγάπησε τον Νικόλα τον Τσέγκα αφού λες και καταλάβαινε τα βάσανά του έκανε μυστική συμφωνία με τη θάλασσα να του προσφέρει τα μεγαλύτερά της ψάρια :

" Γραμπούσα και το Βαλεντί και Μέσα Κουτσουνάρια

εκειά ο Τσέγκας τά' πιανε τα πιο μεγάλα ψάρια"

Το ιδιαίτερο ταλέντο του αναγνωρίστηκε από τους ντόπιους οργανοπαίκτες που τον αναζητούσαν σε κάθε γλέντι (ανάμεσά τους ο Μαριάνος, ο Χάρχαλης, ο Κουτσουρέλης κ.α.) για να τους τραγουδήσει τους γραμπουσιανούς σκοπούς (κυρίως συρτά) συνοδεύοντάς τους με τις γραμπουσιανές του μαντινάδες.

Μέχρι εκείνο τον Δεκέμβρη......Ηταν μια κρύα νύχτα του χειμώνα, στις 8 Δεκέμβρη του 1966........Οπως κάθε μέρα ο Νικόλας Τσέγκας πήρε τον "Κυριάκο" το τρεχαντήρι του (ο ίδιος ήταν ήδη 66 χρονών και ο Κυριάκος είχε σαρανταρίσει). Μαζί με την αχώριστη σύντροφό του του Μαρία κίνησαν να ψαρέψουν αψηφώντας τα στοιχειά της φύσης. Η αγαπημένη Γραμβούσα του Νικόλα θαρρείς και γνώριζε το επερχόμενο κακό είχε ντυθεί στα μαύρα σκεπασμένη από ένα κατάμαυρο σύνεφο. Φυσούσε παγωμένος αγέρας και τα κύματα τινάζονταν στον αέρα λες και ήθελαν να αγγίξουν τον ουρανό. Και τότε έγινε το κακό......Σαν βρίσκονταν στα νερά της Γραμβούσας ένα κύμα αγκάλιασε τον Νικόλα και έκανε να τον πάρει μαζί του.....Η Μαρία πρόφτασε να τον κρατήσει από το χέρι και πάλευε μοναχή της να τον τραβήξει πάνω στη βάρκα. Μα η Γραμβούσα είχε αποφασίσει να τον κρατήσει για πάντα κοντά της και ο Νικόλας Τσέγκας χάθηκε για πάντα μέσα στα αγριεμένα νερά της..... Το ίδιο βράδυ λίγα μίλια πιο μακριά στην Φαλκονέρα έμελλε να γίνει το ναυάγιο του πλοίου "Ηράκλειου",έτσι η ιστορία του Τσέγκα ύπερσκελίστηκε από το άλλο τραγικό γεγονός.

Από εκείνο το βράδυ.....

"Με στεναγμό η θάλασσα την αμμουδιά χαϊδεύει

γιατί ο Τσέγκας πνίγηκε και ποιός θα την ψαρεύει"

Ο θρύλος λέει πως όλη η φύση πένθησε τον χαμό του Νικόλα :

"τον Τσέγκα σαν θα βάζουνε στον Αδη

η ημέρα θα γενεί βαθύ σκοτάδι"

Μπορεί ο Τσέγκας να μην υπάρχει πια και να μην έχει αναγνωριστεί η αξία του καλλιτεχνικού του έργου όπως θα έπρεπε. Η σκιά του όμως πλανιέται πάνω από την Γραμβούσα την οποία πολύ αγάπησε. Ο θρύλος του εξακολουθεί να είναι ζωντανός όπως και οι σκοποί του. Αλλωστε από τότε ποτέ δεν έπαψαν...

"Γοργόνες και νεράϊδες να αναδύονται για να χορέψουν

Γραμπουσιανούς σκοπούς, τραγουδισμένους από τον Τσέγκα"

Σήμερα είναι η πιο σκοτεινή ημέρα του χρόνου, όμως το φως του Τσέγκα εξακολουθεί να λάμπει μέχρι τις μέρες μας "Μικραίνουν οι μέρες ζυγώνουν τα Χριστούγεννα αύριο θα σβήσει πια ολότελα το φως.....Δεν είμαι μόνος, μια μεγάλη δύναμη το φως παλεύει και αυτό νικιέται, νικάει....Δεν απελπίζομαι θα νικήσω μαζί του" (Ν. Καζαντάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά)

Σημ. Για τον θρύλο του Τσέγκα έμαθα όταν κατά τύχη επισκέφτηκα στις καλοκαιρινές μου διακοπές την ψαροταβέρνα που διατηρεί ο εγγονός του στο Καστέλλι Κισάμου στην Κρήτη.

Πηγή μαντινάδων : Από το βιβλίο του Αθανασίου Δεικτάκη, "Χανιώτες Λαϊκοί Μουσικοί που δεν υπάρχουν πια", Καστέλι Κισάμου,1999,Πληροφορίες για την Γραμβούσα,πηγή : "Μπάλος-Η ομορφιά του κόσμου" στο Κρητικό Πανόραμα,τ.22,Πληροφορίες για την δισκογραφία άντλησα από εδώ

Στον Νίκο Τσέγκα αναφέρονται τα παρακάτω :
1. "Στση Γραμπούσας τ΄ακρωτήρι"
(περιέχεται στο δίσκο 45'' του Κώστα Μουντάκη "Ετσι τραγουδάει η Κρήτη" Νο1)
2. "Τζέγκας"
(περιέχεται στο CD "Αφιέρωμα 50 χρόνια Ναύτης" του Κώστα Παπαδάκη,Panivar)
Συρτοί σκοποί του Τσέγκα υπάρχουν μεταξύ άλλων σε :
I. "Πρωτομάστορες της Κρητικής Μουσικής Ιστορίας "
(CD Γιώργου Κουστουρέλη,τραγ." Μπαρμπούνι" και "Σαράντα μέτρα θάλασσα",Κρητικό Μουσικό εργαστήρι
ΙΙ. Ross Daly, "Ονείρου Τόποι", Κρητικό Μουσικό εργαστήρι"