ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Δευτέρα 14 Σεπτεμβρίου 2009

Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε.....

(φωτό: Στo Μαστιχάρι της Κω)

Του Σταυρού σήμερα....
Ημέρα που η γη μαλακωμένη καθώς είναι από τα πρωτοβρόχια προετοιμάζεται να υποδεχτεί στα σπλάχνα της τους σπόρους που θα καρπίσουν την άνοιξη. Τα παλαιότερα χρόνια (τότε που οι περισσότεροι στην Ελλάδα ασχολούνταν με τις αγροτικές εργασίες) σαν σήμερα κατέβαζαν τον σταυρό των σταχυών από το εικονοστάσι και το πήγαιναν να το λειτουργήσουν στην εκκλησιά με σκοπό την καλή καρποφορία. Ο σταυρός των σταχυών που ονομαζόταν και χτένι ή ψαθί ήταν μια ιδιόμορφη κατασκευή (όπως αυτή παρακάτω, που φωτογράφισα στο Σπίτι της Αντιμάχειας στην Κω) που την έφτιαχναν με στάχυα παρμένα από το τελευταίο δεμάτι που θέριζαν. Τον σταυρό των σταχυών τον κρατούσαν κρεμασμένο δίπλα στο εικονοστάσι μέχρι του Σταυρού, ημέρα που αρχίνιζαν οι ημέρες της σποράς. Τον τίναζαν και κρατούσαν τους κόκκους του σιταριού τους οποίους ανακατωμένους με τους υπόλοιπους σπόρους που θα φύτευαν θα τους πήγαιναν στην εκλησιά για να ευλογηθούν με σκοπό την καλή καρποφορία.

Επίσης την σημερινή ημέρα οι νοικοκυρές ζητούσαν από τον παπά ένα κλωνί βασιλικό το οποίο δεν έπρεπε να πάρουν από χάμω αλλά απευθείας από το χέρι του παπά. Μετά από τη λειτουργία επέστρεφαν στα σπίτια τους και παρασκεύαζαν προζύμι (δίχως τη χρήση μαγιάς) που χρησιμοποιούσαν κατά τη διάρκεια ολόκληρης της χρονιάς.

Στον Κατάλακκο Λήμνου, "κάθε σπίτι, κάθε νοικοκυρά φέρνει ένα κουμάρ' με νερό στην εκκλησιά ' τ'αφήνουν στη μέση της εκκλησιάς, όπου γίνεται ο αγιασμός, και μετά το παίρνουν. Με τον αγιασμό αυτόν κάνουν το προζύμι της χρονιάς' το κάνουν καινούριο. Το παλιό το σβουν ' το ζυμώνουν όλο την τελευταία βδομάδα."

Εις την Κορώνην "κάνουν ζυμάρι και βάνουν απάνω το κλωνί το βασιλικό που παίρνουν του Σταυρού από την εκκλησά ' ως την άλλη μέρα φουσκώνει και γίνεται προζύμι από μόνο του. Το προζύμι αυτό 40 μέρες δεν το δανείζουν, και το πρώτο ψωμί που θα ζυμώσουν μ'αυτό θα το κάνουν λειτουργιά και θα το μοιράσουν."

Φωτό: Περιφορά του Λειδινού
(από το βιβλίο του Μέγα Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας)

Η ημέρα του Σταυρού συμβόλιζε και το τέλος των εαρινών και θερινών εργασιών, την αρχή των φθινοπωρινών και χειμερινών καθώς και την παύση διαφόρων συνηθειών των ανθρώπων. Σε μια τελετουργία που μιμείται τη νεκρανάσταση της φύσης και παραμπέμπει στο μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης τελείται μέχρι τις μέρες μας το έθιμο του Λειδινού στην Αίγινα. Ο Λειδινός ήταν ένα ομοίωμα αγοριού σε φυσικό μέγεθος (κατ΄άλλους ομοίωμα αντρός ενήλικα) καμωμένο από πανιά και άχυρα με έντονα τα φαλλικά στοιχεία. Γινόταν αναπαράσταση της ταφής του, τον τοποθετούσαν πάνω σε ένα τραπέζι, τον στόλιζαν με λουλούδια που βλασταίνουν αυτή την εποχή (στην Αίγινα ονομάζονται λειδινά) και ανάβοντας κεριά ολόγυρά του, νέοι γέροι και παιδιά άρχιζαν το μοιρολόϊ σαν να επρόκειτο για αληθινή κηδεία. Επειτα τον περιέφεραν στους δρόμους τραγουδώντας το παρακάτω τραγούδι

"Λειδινέ μου, Λειδινέ μου, τσαι κλησαρωμένε μου,
όπου σε κλησαρώσανε
με την ψηλή κλησάρα τσαι όπου σε περνούσανε αφ'την Αγιά Βαρβάρα. Λειδινέ, Λειδινέ μου Πάλι θάρθεις Λειδινέ μου με του Μάρτη τις δροσές με τ' Απρίλη τα λουλούδια τσαι του Μάη τις δουλειές. Λειδινέ μου, Λειδινέ μου. Φεύγεις, πάεις, Λειδινέ μου Τσ' εμάς αφήνεις κρύους, πεινασμένους, διψασμένους τσ΄όχι λίγο μαραμένους. Λειδινέ μου, Λειδινέ μου.
Ηρθ΄η ώρα να μας φύγεις,
πάιανε εις το καλό, τσαι με το καλό να έρθεις τσ' όλους να μας βρεις γερούς.
Λειδινέ μου, Λειδινέ μου,
τσαι κλησαρωμένε μου"

Τέλος ακολουθούσε η ταφή του Λειδινού όπου όλοι έπαιρναν στη φούχτα τους λίγο χώμα και το έριχναν από πάνω του (όπως συνηθίζεται στις πραγματικές κηδείες) ενώ καθένας την ώρα που έριχνε το χώμα μουρμούριζε "πάψε φτωχέ το δειλινό, και άρχοντα τον ύπνο" υπονοώντας πως τώρα που μικραίνει η μέρα ο πλούσιος άρχοντας δεν έχει πια ανάγκη τον μεσημεριανό ύπνο και οι μεροκαματιάρηδες που δουλεύανε από πρωί μέχρι το βράδυ θα γυρίζουν πια νωρίτερα στο σπίτι, έτσι δεν θα έχουν πια ανάγκη από το Δειλινό (το απογευματινό κολατσιό πριν από το δείπνο). Επειτα οι άνθρωποι γύρναγαν στο σπίτι, μοιράζονταν τα κόλλυβα κι έπειτα έστηναν γλέντι με χορό και τραγούδι.

*Πολλές πληροφορίες για τα έθιμα της σημερινής ημέρας- και όχι μόνο- μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο του Μέγα ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ


Φωτο από το βιβλίο Γ.Α.Μέγα
Ο σταυρός των σταχυών


Καλή εβδομάδα λοιπόν σε όλους

....Σταύρωνε και σπέρνε.....

και από σήμερα
.....πάψε φτωχέ το δειλινό....
....κι άρχοντα τον ύπνο....

*Α! Και Χρόνια Πολλά στους Σταύρους και τις Σταυρούλες

27 σχόλια:

  1. Από σήμερα και πέρα δηλαδή δεν είχαν ανάγκη το μεσημεριανό ύπνο οι άρχοντες. Για λύπηση τα κακόμοιρα τα παιδιά. Σφίχτηκε η καρδιά μου!

    Οπως πάντα πολύ κατατοπιστική ηα ανάρτηση σου για τις γιορτές μας και έθιμα που έχουν.

    Να είσαι καλά dyosmaraki!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Στο χωριό μόνο τον βασιλικό έχουμε..
    Ωραία έθιμα όμως.. περίεργο που μένουν ακόμη ζωντανά..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Μεγάλη μέρα σήμερα Δυοσμαράκι και πολύ καλή η αναφορά σου στο εθιμικό της.
    Στα μέρη μου (Λέσβος) στις εκκλησιές κάνουν αγιασμό που μετά τη θεία λειτουργία πίνουν οι πιστοί και κρατούν για ευλογία.
    Μέρα με μεγάλη νοηματική.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, θα το προωθήσω στους Σταύρους που γνωρίζω.

    Όμως θα κάνω και το σχόλιο: άλλο ένα έθιμο που το οικειοποιήθηκε η θρησκεία...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. @Ndn

    Χα χα χα
    Είδες? Είδες???
    Δεν ξέρω γιατί μα αυτό το έθιμο ξαφνικά μου φάνηκε τόσο διαχρονικό και επίκαιρο
    Δεν ξέρω γιατί

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. @Hfaistiwnas

    Ε! Είδα σε ένα βίντεο στο youtube την αναπαράσταση. Δεν είναι ακριβώς όπως στο παρελθόν που ήταν μια μυσταγωγία, μία τελετουργία με πολλούς συμβολισμούς. Πάντως σημαντικό είναι να μην χαθεί το έθιμο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. @Μαριάνθη

    Πράγματι πολύ συμβολική η σημερινή ημέρα Μαριάνθη μου.
    Αυτόν τον αγιασμό είναι που χρησιμοποιούν οι νοικοκυρές για να φτιάξουν το προζύμι.Κρατούν βέβαια και λίγο έτσι για το καλό σε ένα μπουκαλάκι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. @ΙωάννηΚ

    Χαρά μου θα είναι να μάθουν κι άλλοι για αυτά τα έθιμα.

    Οσο για το δεύτερο θέμα
    Χμμμμ!!! Ξέρεις κάποτε με προβλημάτισε και με απασχόλησε πολύ αυτό το θέμα. Ερευνώντας λοιπόν κάποια πράγματα διαπίστωσα πως το σπουδαίο που συνέβαινε τα παλαιότερα χρόνια ήταν πως οι κοινωνίες οι ίδιες ήταν που επέλεγαν τι θα κρατούσαν και τι θα απέρριπταν από τα ήθη και τα έθιμά τους. Είχαν μέσα τους μια δυναμική (που οι σημερινές κοινωνίες αμφιβάλλω αν την διαθέτουν)
    Δεν ξέρω λοιπόν αν ήταν η θρησκεία που καπηλεύτηκε κάποια πράγματα ή εάν ήταν οι ίδιοι οι άνθρωποι που τα διατήρσαν και τα προσάρμοσαν στα πλάισια του Χριστιανισμού.
    Για παράδειγμα ο Χριστιανισμός πολεμούσε τα πανηγύρια (με την έννοια της μουσικής και του χορού)τα οποία θεωρούσε ηδονες!!!Και όμως τελικά επικράτησε να συνοδεύονται οι θρησκευτικές γιορτές από μουσικοχορευτικά δρώμενα (μιλώ για τα πανηγύρια).
    Είναι πολύ ενδιαφέρουσα πάντως η παρατήρησή σου και ένα πολύπλευρο θέμα που σηκώνει πολλή συζήτηση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. όπως πάντα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η ανάρτησή σου! να μαθαίνουμε και εμείς οι αμαθείς. πολύ καλή σου εβδομάδα! φιλιά! και τα γιούκα να τα κάνεις είκοσι. και περισσότερα! ;))

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. καλησπέρα καλή μου...τι κανεις;;; χαθηκαμε ε;;;;
    Λοιπον λεω αποψε να το διαβασω στην εκπομπή...τι λες;;;;
    σε φιλω

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Χρόνια πολλά λοιπόν. Ωραία έθιμα και απ' ότι ξέρω δεν τρώνε τίποτε σήμερα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. αχ...επειδη περναει η ωρα και πρεπει να φυγω....θα το διαβασω έτσι;;;;
    φιλια πολλα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. ΦΙΛΗ ΜΟΥ ΠΟΛΥ ΩΡΑΙΑ Η ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΣΟΥ.ΔΕΝ ΗΞΕΡΑ ΑΡΚΕΤΑ ΑΠΟ ΑΥΤΑ.ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΓΙΟΡΤΑΖΟΥΝ.ΚΑΛΟ ΒΡΑΔΥ ΚΑΙ ΚΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Πολύ ωραία έθιμα, που πάνε σιγά-σιγά να χαθούνε...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. Πολυ όμορφη και πλήρως κατατοπιστικη η ανάρτησή σου.

    Χρονια Πολλα στους εορτάζοντες.

    Αρης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. @basnia

    Δεν είναι θέμα αμάθειας καλέ μου basnia. Είναι πως σιγά σιγά λησμονούνται οι λόγοι για τους οποίους γίνονταν κάποιες τελετουργίες και ακόμη και οι αναπαραστάσεις πολές φορές περιορίζονται στο σκέλος της απλής διασκέδασης και όχι στην ουσία που ήταν άκρως λειτουργική αλλά και πρακτική.

    Οσο για τα γιούκα μακάρι να είχα χώρο....θα πολλαπλασιάζονταν με πολύ γοργούς ρυθμούς...

    Καλημέρες πολλές

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. @Νανά Τσούμα

    Καλώς τη Νανά. Ναι χαθήκαμε, βλέπεις το καλοκαιράκι μας παίρνει τα μυαλά...
    Μόλις τώρα είδα το μήνυμά σου. Και βέβαια κοπέλα μου δεν έχω κανένα πρόβλημα. Με την εκφώνηση της συγκεκριμένης ανάρτησης στην εκπομπή σου δίνεις την ευκαιρία να μάθουν και άλλοι τις συνήθεις του παλιού καλού καιρού. Σε ευχαριστώ πολύ για την τιμή που μου κάνεις.

    Καλημέρες πολλές
    και καλο φθινόπωρο

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  18. @JK Skroutzakos

    Καλή εβδομάδα και σε σένα Σκρουτζάκο μου

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  19. @Phivos Nicolaides

    Δυστυχώς, όμως αφού χάνεται ο αγροτικός τρόπος ζωής μοιραία ακολουθούν και τα έθιμα.
    Καλημέρες πολές

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  20. Συγχαρητήρια για την ανάρτηση με τα τόσο εκπληκτικά έθιμα που αγνοούσα. Είχα δει σε εικονοστάσια αυτή την κατασκευή με τα στάχυα αλλά δεν ήξερα αυτές τις λεπτομέρειες που είχες την καλοσύνη να μας παραθέσεις κόντρα στη χυδαιότητα των ημερών και της τηλεοπτικής μας διαστροφής. Ούτε για το ζύμωμα με το βασιλικό ήξερα.
    Να είσαι καλά δυοσμαράκι μου!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  21. Κάθε φορά που αναφέρεσαι σε έθιμα αγροτικά, μου έρχονται δάκρυα στα μάτια.
    Ένας κόσμος τόσο ουσιαστικός, αλλά και τόσο μακρινός.
    Περιτρυγυρισμένος, ο σύγχρονος άνθρωπος με λογής καλούδια - ευκολίες, ανίκανος, ουσιαστικά, να τα απαρνηθεί κι' όμως νοιώθει μια έλλειψη γύρω του τεράστια.
    Η ενασχόληση με τη φύση, είναι μια σκληρή ιστορία θα μπορούσε, κάποιος, να πεί, αλλά ήταν και η μονάδική δραστηριότητα του ανθρώπου, πλησιέστερη προς το περιβάλλον, αν εξαιρέσουμε το αρχαιότερο επάγγελμα.
    Αυτά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  22. Τι ωραίο κείμενο! Κρίμα που όλα τα βλέπω ετεροχρονισμένα.

    Ξέρετε, σχετικά με τη συζήτηση που άνοιξαν ο Ιωάννης Κ. με την οικοδέσποινά μας: δε νομίζω ότι είναι σωστό να λέμε πως η θρησκεία "καπηλεύτηκε" ή "οικειοποιήθηκε" το τάδε έθιμο, τη δείνα παράδοση (αρχαίες θεότητες που γεννήθηκαν από παρθένους, πέθαναν για τρεις μέρες και αναστήθηκαν ακριβώς όπως ο Χριστός), μια εορταστική ημερομηνία ή ακόμη κι έναν αρχαίο ναό που μετατράπηκε σε χριστιανικό. Απλώς η νέα (τότε) θρησκεία σεβάστηκε ορισμένα πράγματα που ήταν ιερά για τους πιστούς της από πριν γίνουν πιστοί της.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  23. @navarino-s

    Κι εγώ είχα δει τη κατασκευή στο Μουσείο Μπενάκη μα δεν γνώριζα τη χρησιμότητά της.
    Πέρασε καιρός από τότε μέχρι που επισκέφτηκα το "Σπίτι της Αντιμάχειας στη Κω" και μου εξήγησαν οι άνθρωποι που χρησίμευε. Επειτα με αφορμή τη συγκεκριμένη ημέρα αναζήτησα και τα υπόλοιπα στοιχεία.
    Σε ευχαριστώ navarino για τα καλά σου λόγια

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  24. @odysseas

    "Περιτρυγυρισμένος, ο σύγχρονος άνθρωπος με λογής καλούδια - ευκολίες, ανίκανος, ουσιαστικά, να τα απαρνηθεί κι' όμως νοιώθει μια έλλειψη γύρω του τεράστια"

    Πολύτιμο το σχόλιό σου. Πιστέυω πως αυτή η έλλειψη που αναφέρεις είναι η πηγή των κακών της κοινωνίας μας...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  25. @Πέπε

    Συμφωνώ μαζί σου Πέπε.

    ΥΓ. Δεν πειράζει που τα βλέπεις ετεροχρονισμένα. Το σημαντικό είναι πως μέσω του δικού σου σχολίου βρίσκω και εγώ αφορμή να απαντήσω ετεροχρονισμένα σε σχόλια αναγνωστών που μου είχαν ξεφύγει...

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Ποιά είναι η γνώμη σας;