ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Πέμπτη 28 Μαΐου 2009

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο Καραγκιόζης και οι σκιές....


Η γειτονιά της παιδικής μου ηλικίας ήταν μια γειτονιά με χωματόδρομους γεμάτη από μονοκατοικίες και κήπους με πολύχρωμα λουλούδια. Οι πόρτες έμεναν ανοιχτές, οι άνθρωποι δεν φοβούνταν και μπαινόβγαιναν ο ένας στο σπίτι του άλλου δίχως να κρατούν τα προσχήματα και τους τύπους αφού έτσι ήταν η ζωή, κανείς δεν παρεξηγούσε τον αυθορμητισμό του γείτονα.
Εμείς τα παιδιά καθημερινά εκτός από το σχολείο, κάθε απόγευμα συγκεντρωνόμασταν στη γειτονιά και παίζαμε. Τα αγόρια έπαιζαν ποδόσφαιρο και τα κορίτσια έπαιζαν με τις κούκλες τους. Κάποιες όμως φορές (κυρίως τα Σαββατόβραδα) για να βγάλουμε κάποιο χαρτζιλίκι διοργανώναμε παραστάσεις Καραγκιόζη με εργαλεία ένα λευκό πανί, ένα καντηλάκι με τρεμάμενο φως και κάποιες χάρτινες φιγούρες που το ακροατήριό μας τις έβλεπε σαν σκιές. Κρυμμένοι πίσω από το λευκό πανί χοροπηδούσαμε μαζί με τις μορφές τις οποίες ζωντανεύαμε με αυτοσχέδιες ατάκες....Οι μορφές που συνόδευαν τον Καραγκιόζη άλλοτε ήταν κατασκευασμένες από εμάς και άλλοτε κομμένες από περιοδικά που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή. Εγώ δεν πήγαινα ακόμη σχολείο μα ο μεγαλύτερος αδελφός μου με είχε αγγαρέψει να παίζω τον ρόλο του Κολλητηριού (ενός από τα παιδιά του Καραγκιόζη). Μικροί μεγάλοι συμμετείχαμε στην διοργάνωση της παράστασης από όπου βγάζαμε ένα πενιχρό χαρτζιλίκι (αφού κόβαμε και εισητήριο). Στο τέλος κάθε παράστασης μοιραζόμασταν τις εισπράξεις (με λίγο άνισο τρόπο αφού εγώ ως μικρότερη έπαιρνα τα λιγότερα χρήματα). Το κοινό μας αποτελούνταν από παιδιά αλλά και από ενήλικες οι οποίοι διασκέδαζαν με την ευρεσιτεχνία μας να ανεβάζουμε έργα που άλλοτε τύχαινε να διαβάσουμε σε κάποιο περιοδικό και άλλοτε τα δημιουργούσαμε εμείς με βάση την ζωηρή μας παιδική φαντασία πάντα όμως με γνώμονα τη ζωή των καθημερινών ανθρώπων και πρωταγωνιστή τον Καραγκιόζη.
Οι μνήμες αυτές ήρθαν στο μυαλό μου πριν από λίγο καιρό, στο άκουσμα του θανάτου του Ευγενίου Σπαθάρη. Ο Ευγένιος Σπαθάρης γεννημένος το 1924 ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τον Καραγκιόζη μέσω του πατέρα του ο οποίος ήταν από τους πρωτοπόρους του θεάτρου σκιών.
Σύμφωνα με τον Ευγένιο Σπαθάρη, ο πρώτος που έφερε την τέχνη στην Ελλάδα ήταν ο Γιάννης ο Μπράχαλης, μεταξύ 1850 και 1860. Μπορούμε να μιλάμε για "ελληνικό" Καραγκιόζη (δηλαδή δίχως Τουρκικά στοιχεία στη θεματολογία) από το 1900 και μετά. Ο εξελληνισμός του λέγεται πως ξεκίνησε στην Ήπειρο και πως κορυφαίος δημιουργός αναδείχτηκε ο Πατρινός ψάλτης Δημήτριος Σαρδούνης, γνωστός ως, "Μίμαρος"

Προφορικές παραδόσεις αναφέρουν πως ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης ζούσαν στην Προύσα. Ο Χατζηαβάτης ήταν εργολάβος οικοδομών και είχε αναλάβει να χτίσει το σαράϊ του πασά της Προύσας.

Ο Καραγκιόζης σύμφωνα με τον θρύλο ήταν μαραγκός μα είχε μυαλό πρωτομάστορα. Οταν ο πασάς είδε πως το σαράϊ καθυστερούσε να τελειώσει φοβέρισε τον Χατζηαβάτη πως θα τον θανατώσει. Τότε ο Χατζηαβάτης φανέρωσε στον πασά ότι φταίχτης ήταν ο Καραγκιόζης που έλεγε αστεία στους μαστόρους και γελούσαν. Ο πασάς φοβέρισε και τον Καραγκιόζη αλλά εκείνος εξακολούθησε να αστειεύεται.


"Η Γέννηση του Καραγκιόζη" έργο του Ευγένιου Σπαθάρη
Ετσι ο πασάς τον θανάτωσε. Ολοι αγανάχτησαν με τον άδικο σκοτωμό του Καραγκιόζη κι ο πασάς για να ημερέψει τον λαό έχτισε ένα ωραίο μνημείο στην Προύσα κι έθαψε εκεί τον Καραγκιόζη με μεγάλες τιμές. Η αδικία όμως αυτή κόστισε πολύ στον πασά κι αρρώστησε βαριά. Οι άλλοι αγάδες για να διασκεδάσουν τον πασά έφεραν τον Χατζηαβάτη στο σαράϊ να του λέει τα χωρατά του Καραγκιόζη. Μια μέρα ο Χατζηαβάτης έκοψε έναν χάρτινο Καραγκιόζη, τέντωσε ένα πανί που το φώτισε κι έδωσε παράσταση Καραγκιόζη. Ο πασάς ευχαριστήθηκε τόσο που του έδωσε άδεια να παίζει παραστάσεις όπου θέλει. Λέγεται, λοιπόν, πως έτσι δημιουργήθηκε ο Καραγκιόζης ως Θέατρο σκιών.

Ο Καραγκιόζης απέκτησε τελικά ένα μόνιμο στέκι με την ίδρυση του Σπαθάρειου Μουσείου Θεάτρου Σκίών στο Μαρούσι. Οπως λέει χαρακτηριστικά ο Ευγένιος Σπαθάρης, η ίδρυση του Μουσείου δεν έγινε για να "φυλακιστεί" ο Καραγκιόζης σε έναν χώρο ως μουσειακό είδος μα για να δοθεί η ευκαιρία στα νέα παιδιά που δεν ήρθαν σε επαφή με τον Καραγκιόζη να γνωριστούν μαζί του. Στις 6 Μαΐου του 2009 και ενώ βρισκόταν στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών σε εκδήλωση προς τιμήν του ο Ευγένιος Σπαθάρης έχασε την ισορροπία του και έπεσε από σκάλες με αποτέλεσμα να χτυπήσει σοβαρά. Την 9η Μαΐου άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 85 ετών. Ονειρό του ήταν ο Καραγκιόζης να εξακολουθήσει να ζει για πολλά ακόμη χρόνια. Ο Ευγένιος Σπαθάρης εκτός από τις φιγούρες, τις ζωγραφιές...
και τις εικονογραφήσεις βιβλίων άφησε ως παρακαταθήκη άξιους συνεχιστές της παράδοσης του Καραγκιόζη. Θέλω να πιστεύω και να ελπίζω πως θα προσπαθήσουν να συνεχίσουν την παράδοση του δασκάλου τους και πως η σκιά του Καραγκιόζη που φώτισε πολλές γενιές θα συνεχίσει να φωτίζει με τα καμώματά της τη ζωή των επόμενων γενιών καυτηριάζοντας πάντα τις δυσκολίες της καθημερινής ζωής....

(Το σκίτσο το βρήκα εδώ)

ΥΓ. Πολύ καλό αφιέρωμα στον Καραγκιόζη είχε κάνει πριν από καιρό ο Αγρυπνος ο οποίος μας αποκάλυψε πως είναι και ο ίδιος καραγκιοζοπαίκτης. Αλλα αφιερώματα θα βρείτε στο διαδικτυακό περιοδικό TAR καθώς και το group στο Facebook με τίτλο "Ευγένιος Σπαθάρης" ,ενώ εδώ θα βρείτε ένα άρθρο της εφμ ΕΘΝΟΣ
ΥΓ2. Οι φωτό προέρχονται από την ιστοσελίδα του Σπαθάρειου Μουσείου

20 σχόλια:

  1. Δε μπορώ να πω ότι συμπάθησα ιδιαίτερα τον καραγκιόζη. Θυμάμαι όμως πως όντας παιδί, εύκολα στήναμε ένα πανί και παίζαμε. μα καραγκιόζης ήτανε, μα κουκλοθέταρο. Ηταν η εύκολη, φτηνή και γρήγορη λύση. Αργότερα με τα παιδιά μου παρακολουθήσαμε αρκετές φορές θέατρο σκιών. Το Σπαθάρη ζωντανά δεν τον άκουσα, αλλά, μέσα απ' όλα όσα διάβασα γι αυτό, μάλλον Θρύλος του Θεάτρου Σκιών θα πρέπει να θεωρηθεί. Ας είναι καλά εκεί που βρίσκεται

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Γενιές μεγάλωσαν και άλλες σίγουρα θα ακολουθήσουν με τον Καραγκιόζη του Σπαθάρη. Σίγουρα πρόκειται για κάποιον από τους πιο αγαπητούς Ελληνες που τον είχαμε συνδυάσει όλοι μας με τον Καραγκιόζη. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα χαθεί η παράδοση του Καραγκιόζη γιατί αποτελεί μέρος της πολιοτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. ΣΥΜΦΩΝΩ ΜΕ ΝdN.ΕΙΝΑΙ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΧΑΘΕΙ.ΚΑΛΟ Σ/ΚΟ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Καλημέρα!
    Πάρα πολύ καλή εγγραφή.
    Ανάμεσα στους μεγάλους δασκάλους του Καραγκιόζη να προσθέσω και τον Καρεκλά.
    Στο Λουτράκι λειτουργεί μόνιμα (τους καλοκαιρινούς μήνες) το υπαίθριο θέατρο Καρεκλά.
    Φωτογραφία του Ευγένιου μπορείς να βρεις εδώ αλλά και κάποιες άλλες φιγούρες ενός άλλου Καραγκιοζοπαίκτη.




    http://petra.pblogs.gr/2009/05/soy-kobetai-h-milia-kai-h-anasa.html

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. δεν είναι απίστευτο το πόσο μπορούν να προσφέρουν ορισμένοι άνθρωποι στη συλλογική παιδική μας μνήμη;
    σημείο αναφοράς ήταν και θα είναι και ο καραγκιόζης και ο σπαθάρης
    καλό σαββατοκύριακο!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Καλησπέρα και απο μένα. Όπως έγραψαν και οι φίλοι πως μεγάλωσαν γενιές, όντως θυμάμαι πιτσιρικάς καθόμουνα και παρακολουθούσα με ευλάβια θάλεγα, τις ιστορίες του καραγκιόζη. Αγόρασα πριν δύο χρόνια στα ανήψια μου 4 χρονών τα κορίτσια και 2 ο πιτσιρικάς τότε, ολόκληρο σετ με πανί, φιγούρες, ιστορίες για να αφηγηθείς καθίσαμε τότε με τον αδελφό μου και παίξαμε ξετρελάθηκαν μαζί με αυτά και εγώ!!!! Απο τότε όμως που χρόνος ... ΚΚαλό βράδυ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Ξέχασα να σου δώσω συγχαρητήρια για την ανάρτηση. Και εγώ σε τέτοια γειτονιά μεγάλωσα όπως ακριβώς το περιγράφεις. Να υποθέσω πως μάλλον έχουμε την ίδια ηλικία....

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. @phlouflis

    Ηταν ίσως η έλλειψη πολλών παιχνιδιών που οδηγούσε τα παιδιά να βρίσκουν τρόπους με πενιχρά εξαρτήματα και εφόδια προκειμένου να δημιουργούν θέατρο, παιχνίδια προκειμένου να ψυχαγωγηθούν...

    Η αλήθεια είναι πως ο Καραγκιόζης ήταν πολύ δηκτικός στις απόψεις του και καμιά φορά ακραίος....δεν άφηνε σε χλωρό κλαρί κανέναν...

    Καλή εβδομάδα εύχομαι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. @Ndn

    Και εγώ εύχομαι να αντέξει ο Καραγκιόζης στο πέρασμα του χρόνου ακόμη και για τα παιδιά που δεν έτυχε να τον γνωρίσουν...

    Καλή εβδομάδα εύχομαι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. @JK Skroutzakos

    Συμφωνώ

    Καλημέρα Σκρουτζάκο

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. @kartson

    Σε ευχαριστώ πολύ για τις πληροφορίες που μας δίνεις.

    Συμπτωματικά το Σάββατο βρέθηκα στο Λουτράκι και κοίταζα την διαφημιστική πινακίδα του Καρεκλά.

    Ελπίζω κάποια στιγμή μέσα στο φετεινό καλοκαίρι να καταφέρω να το παρακολουθήσω

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. @tovene592

    Είναι ίσως οι άνθρωποι-δημιουργοί αυτοί που κατάφεραν να μας χαράξουν τη παιδική μας μνήμη και να μας κάνουν να ταυτιστούμε μαζί τους.

    Εύχομαι μια όμορφη εβδομάδα να έχεις

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. @Αρκάς

    Τα ανηψούδια να τα παροτρύνεις να δημιουργήσουν τη δική τους παράσταση Καραγκιόζη και να σας την παρουσιάσουν.

    Είναι απίστευτη η φαντασία των παιδιών σε αυτή την ηλικία και συνήθως επιθυμούν να προβάλλουν τις ιδέες τους.

    Οσο για το ερώτημα περί της ηλικίας δεν γνωρίζω τη δική σου για να σου απαντήσω.

    Πάντως εδώ που τα λέμε δύσκολα βγάζεις άκρη στα θέματα ηλικίας αφού συνήθως οι γυναίκες έχουν 3ηλικίες :
    - την βιολογικη (πραγματική)
    - αυτήν που νοιώθουν πως είναι
    - αυτήν που λένε πως είναι....

    Καλό μήνα εύχομαι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Πιστεύω οτι οι μαθητές του Σπαθάρη θα συνεχίσουν να διασκεδάζουν τό κόσμο με τη φιγούρα και τα λεγόμενα του Καραγκιόζη. Εκτός όλων των άλλων, συμβολίζει και τόσα πολλά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. ΦΙΛΗ ΜΟΥ ΠΟΥ ΕΙΣΑΙ;ΚΑΛΟ ΜΗΝΑ.ΓΙΑ ΠΕΡΑΣΕ ΣΗΜΕΡΑ ΝΑ ΠΑΡΕΙΣ ΕΝΑ ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΦΟΥ ΤΟ ΕΧΟΥΜΕ ΠΑΡΕΙ ΟΛΟΙ.ΤΟ ΑΞΙΖΕΙΣ.ΥΣΤΕΡΑ ΘΑ ΤΟ ΔΩΣΕΙΣ ΣΕ ΑΛΛΟΥΣ 5.ΝΑ ΤΟ ΒΑΛΕΙΣ ΔΙΠΛΑ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΕΧΕΙΣ.ΚΑΛΟ ΒΡΑΔΥ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. Πολύ ενδιαφέρουσα η ιστορία της γέννησης του Καραγκιόζη. Δεν έχει σημασία αν είναι πραγματική ή όχι, αφού ακόμα και η ιστορία από μόνη της είναι μέρος της πολιτιστικής μας παράδοσης.

    Καλό τριήμερο!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. Όντως δεν πρέπει να υπάρχει άλλη μνήμη κοινή για όοοοοοολους, μόνο ο Καραγκιόζης και εκείνη η λοσιόν για τις ψείρες!

    Καλά, αποθέωσα τη δήλωση του φίλου σου στο από κάτω ποστάκι!!!!!!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  18. @leondokardos

    Και εγώ το εύχομαι λεοντόκαρδέ μου. Μακάρι να επαληθευτούν αυτές οι προσδοκίες μας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  19. @Skroutzakos

    Καλημέρα φίλε μου. Ερχομαι από το blog σου και σε ευχαριστώ για τη σκέψη

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  20. @Teddyboy

    Ετσι είναι. Οι προφορικές μαρτυρίες πολλές φορές μας δίνουν πλούσιες πληροφορίες για την εποχή τους μέσω αληθινών η φανταστικών ισοριών.

    Καλημέρες πολλές

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Ποιά είναι η γνώμη σας;