ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Κυριακή 15 Μαρτίου 2009

Μάνος Χατζιδάκις (ο συγκερασμός της λαϊκής και της έντεχνης ελληνικής μουσικής) - Hatzidakis tribute Day

Τι συμβολίζει για τον καθένα από εμάς ο Μ. Χατζιδάκις? Αυτό είναι το ερώτημα που τέθηκε στα πλαίσια ενός αφιερώματος που διοργανώθηκε με πρωτοβουλία του Radiobubble με σκοπό να πλημμυρίσει το διαδίκτυο με εκπομπές, κείμενα, ήχους, εικόνες, μουσικές, podcasts,λέξεις, βίντεο, ποιήματα, vcasts, θεατρικά σχετικά με τον Ελληνα μουσικοσυνθέτη.

Για μένα λοιπόν η μουσική του Μ.Χατζιδάκι συμβολίζει τη διάδοση και την επικράτηση της λαϊκής παράδοσης του τόπου μας μέσα από έντεχνους μουσικούς δρόμους.

Λόγω της ιδιαίτερης γεωγραφικής της θέσης η Ελλάδα πάντα προσπαθούσε να εξισοροπήσει την ταυτότητά της ανάμεσα στις καταβολές που μοιραία κουβαλούσε άλλοτε από την Ανατολή και άλλοτε από τη Δύση. Σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης ή αλλοιώς σταυροδρόμι πολιτισμών θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε.

Στη τελική διαμόρφωση και την εξέλιξη της μουσικής και του τραγουδιού στον ελληνικό χώρο σημαντικό ρόλο αποτέλεσε η δεκαετία του '60. Δύο νέοι συνθέτες ο Μ. Χατζιδάκις και ο Μ.Θεοδωράκης έμελλε να αλλάξουν τον ρου της ελληνικής μουσικής αφού οι μουσικές τους ταξίδεψαν σε ολόκληρο τον κόσμο προβάλλοντας έτσι το όνομα της χώρας μας.

Σε μια περίοδο με έντονους κοινωνικούς μετασχηματισμούς οι δύο συνθέτες κατάφεραν με τις μουσικές τους να καταργήσουν τα στεγανά όρια που διαχώριζαν μέχρι τότε τα διάφορα είδη της μουσικής στον τόπο μας. Κομβικό σημείο αποτέλεσε η έκδοση του έργου "Επιτάφιος" σε δύο εκδοχές:
  • τη "λυρική" με τη Νανά Μούσχουρη που διηύθυνε ο Μάνος Χατζιδάκις και
  • τη "λαϊκή" με τον Γρηγόρη Μπιθικότση που αποτελεί την εκδοχή του Μίκη Θεοδωράκη.

Αν και οι πρωταγωνιστές του "έντεχνου λαϊκού τραγουδιού" λόγω των διαφορετικών ιδεολογικών και πολιτικών τους πεποιθήσεων προσέλαβαν διαφορετικά την έννοια "λαϊκό" και λειτούργησαν με διαφορετική πρακτική η συμβολή τους μοιάζει να συγκλίνει σε ένα πρωτοποριακό επίτευγμα : να καταφέρουν να συγκεράσουν το έντεχνο και το λαϊκό, με τον δικό του τρόπο ο καθένας.

Ο Χατζιδάκις ως λόγιος συνθέτης θεώρησε το λαϊκό τραγούδι ως "πρώτη ύλη" . Συνέβαλλε στην εξοικείωση του αστικού κοινού με το "λαϊκό" χρώμα μέσα από τις διασκευές ρεμπέτικων και λαϊκών τραγουδιών για "δυτικά" κυρίως όργανα όπως το βιολοντσέλλο, το πιάνο και το μαντολίνο ενώ το μπουζούκι (σύμβολο της λαϊκής μουσικής αλλά και παρεξηγημένο και απαξιωμένο όργανο εκείνη την εποχή) ενσωματώθηκε από τον Μ.Χατζιδάκι μόνο στα κινηματογραφικά τραγούδια του.

Ο Χατζιδάκις από τα μέσα της δεκαετίας του '50 είχε ασχοληθεί πολύ δραστήρια με τη μουσική για θέατρο και κινηματογράφο. Η κινηματογραφική σκηνή ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '50 είχε πάρει εκρηκτικές διαστάσεις ενώ οι ταινίες (όπως και τα θεατρικά έργα) επενδύονταν μουσικά άλλοτε με μουσικές ειδικά γραμμένες για τις ανάγκες των συγκεκριμένων έργων και άλλοτε επειδή οι συνθέτες ήθελαν απλά να χρησιμοποιήσουν τις ταινίες και τα θεατρικά έργα ως χώρο διαφήμισης και προβολής των έργων τους. Το "έντεχνο λαϊκό τραγούδι" με στοιχεία παρμένα από την λαϊκή παράδοση του τόπου μας εκτός από το γεγονός πως αναβάθμισαν ποιοτικά τη μουσική, ταξίδεψαν σε ολόκληρο τον κόσμο λόγω της επιτυχίας που γνώρισαν οι ταινίες συμβάλλοντας έτσι στη προβολή και κατά συνέπεια στη διαμόρφωση της νεοελληνικής τουριστικής ταυτότητας της χώρας μας. Στην Ελλάδα το ευρύτερο κοινό ήρθε σε επαφή με τα τραγούδια μέσω των κινηματογραφικών ταινιών που βρήκαν μεγάλη απήχηση και μάλιστα τα τραγούδια εκδόθηκαν σε δίσκους (Στέλλα, Κάλπικη λίρα, Μαγική πόλις, Λατέρνα φτώχεια και φιλότιμο κ.α.). Ως αποτέλεσμα αυτής της μαζικής αποδοχής από το κοινό της μουσικής που περιλάμβανε λαϊκά στοιχεία, ακόμη και το ελεγχόμενο κρατικό ραδιόφωνο που μέχρι τότε δεν καταδεχόταν να ασχοληθεί με τη λαϊκή μουσική άρχισε σταδιακά να την ενσωματώνει μέσα στο πρόγραμμά του προσφέροντάς της επί τέλους τη θέση που της άξιζε.
Μια ολόκληρη γενιά νέων συνθετών και στιχουργών επηρεασμένοι από τις μουσικές δημιουργίες των Θεοδωράκη και Χατζιδάκι έφτιαξαν νέες δημιουργίες ερευνώντας πλέον τα παραδοσιακά και λαϊκά στοιχεία της μουσικής, με αποτέλεσμα η έννοια της λαϊκής μουσικής σταδιακά να γίνει κτήμα όλων των κοινωνικών στρωμάτων ακόμη και εκείνων που μερικά χρόνια πριν την κατέκριναν. Το όραμα των Χατζιδάκι και Θεοδωράκη για έντεχνη ελληνική μουσική άρρηκτα συνδεδεμένη με το λαϊκό στοιχείο κατάφερε να τσακίσει τα στερεότυπα που προϋπήρχαν και θεωρούσαν υποδεέστερη τη λαϊκή μουσική επειδή την συνέδεαν με τα περιθωριακά κοινωνικά στρώματα. Από τότε άλλαξαν συνταρακτικά τα δεδομένα και το τοπίο της μουσικής πραγματικότητας στον τόπο μας.

"Νοιώθω Ελληνας αν αυτό σημαίνει Ευρωπαίος.
Κι Ευρωπαίος, αν αυτό συμπεριλαμβάνει την Ελληνικότητά μου....
Καιρός πια να "παντρέψω" την ελληνική μου ουσία με το παγκόσμιο σήμερα, όπως ακριβώς υπάρχει στις μέρες μας και όχι να επαναλαμβάνω τα "γραφικά"στοιχεία της "μεγαλοφυϊας"μου.
Ως συμπεριφορά είμαι μεγαλοαστός.
Ως καλλιέργεια είμαι ποιητής.
Και ως βαθύτερη ιδιοσυγκρασία είμαι λαϊκός.
(4/4/1970 επιστολή του Μ.Χατζιδάκι στον Αλέξανδρο)

Πλατιά κοινωνικά στρώματα έκλαψαν, γέλασαν, διαμαρτυρήθηκαν έχοντας στα χείλη τα τραγούδια του Χατζιδάκη και του Θεοδωράκη. Οι μουσικές διαδρομές τους συνέβαλλαν στη θεμελίωση μιας διαφορετικής μουσικής προσέγγισης μέσα από μια μουσική συνομιλία η οποία ένωσε όλα τα είδη της μουσικής που κυκλοφορούσαν τότε στην Ελλάδα σε μία ενιαία μουσική : την έντεχνη με εγκιβωτισμένο το λαϊκό στοιχείο.

ΥΓ1 Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από μια μελέτη που έκανα το 2006 σχετικά με τις καταβολές, τις επιρροές και τις κοινωνικοπολιτικές δυναμικές που διαμόρφωσαν την έντεχνη νεοελληνική μουσική και το τραγούδι στην Ελλάδα.
ΥΓ2 Την πρωτοβουλία που διοργανώθηκε με σύνθημα "για να μην συνηθίσουμε ποτέ" την πληροφορήθηκα από το blog του Κίτσου Μήτσου.

26 σχόλια:

  1. Καλησπέρα Dyosmaraki!
    Να σαι καλά να κάνεις τέτοια αφιερώματα!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Γεια σου dyosmaraki,

    Ηδη τα στοιχεία που δίνεις είναι πολλά. Κάπως έτσι έχω και εγώ στο μυαλό μου τον Χατζιδάκι. Ως κάποιον συνθέτη που "συνέβαλλε στην εκοικείωση του αστικού κοινού με το "λαϊκό" χρώμα κυρίως μέσα από τις διασκευές ρεμπέτικων και λαϊκών τραγουδιών" όπως πολύ πετυχημένα γράφεις. Αναμφισβήτητα είναι από τους μεγαλύτερους Ελληνες συνθέτες που με τα τραγούδια του μεγάλωσαν και θα μεγαλώσουν γενιές. Επίσης και ως άνθρωπος ήταν ιδιαίτερα σοβαρός καταφέρνοντας να κρατήσει την ζωή του μακριά από κακεντρεχή σχόλια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. ο χατζιδάκις είναι ελλάδα. είναι όλες αυτές οι όψιμες αντιφάσεις που αναφέρεις που στην ουσία είναι προφίλ ενός μόνο προσώπου, μιας χώρας, μιας μουσικής..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Άλλη μία διάσταση του έργου του Χατζιδάκι. Η τοποθέτησή της στα της κοινωνίας και όχι μόνο.
    Πολύ καλή η ανάλυσή σου. Έχουμε ακόμα πολλά να μάθουμε, γι αυτό είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε!
    Μακάρι να ακολουθήσουν παρόμοιες πρωτοβουλίες...
    Την καλησπέρα μου.
    ΥΓ Ευχαριστώ για την αναφορά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Πολύ όμορφη και χρήσημη η ανάρτησή σου με τόσα αναλυτικά στοιχεία για αυτόν το πολύ μεγάλο δημιουργό. Πράγματι, ο Χαζτιδάκης και ο Θεοδωράκης άλλαξαν τη μορφή της ελληνικής λαΐκής μουσικής και τη διέδωσαν σε όλο το κόσμο. Το ίδιο υπέροχα είναι και τα συμφωνικά τους έργα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. @Hfaistiwnas

    Κι εσείς να είστε καλά Ηφαιστιωνάκο για να τα διαβάζετε και να σχολιάζετε

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. @Ndn

    Πράγματι, κι εγώ τον θεωρώ έναν από τους μεγαλύτερους θησαυρούς που είχε ποτέ η χώρα μας.
    Ανεκτίμητο το έργο του και καλά είναι να τον θυμόμαστε για όσα μας κληροδότησε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. @tovene592

    Είναι παράξενο μα ίσως αυτές οι αντιφάσεις να είναι που κάνουν τη μουσική μας τόσο πλούσια. Κι όμως όπς λες μιλάμε για μια μουσική, για ένα πρόσωπο...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Παρακολουθώ και γω με ενδιαφέρον το αφιέρωμα των μπλογκοφίλων, ό,τι και να πούμε για τον άνθρωπο ειναι λιγο...

    ΥΓ.Πού πήγε η αμαξηλάτισσα,ψάχνει τις κατσίκες;:)))

    Καλησπέρα...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. @KitsosMitsos

    Εγώ σε ευχαριστώ που μέσα από το δικό σου blog πληροφορήθηκα για αυτή τη προσπάθεια.

    Πράγματι τη υεωρώ πολύ καλή πρωτοβουλία και μακάρι να ακολουθήσουν και άλλα παρεμφερή αφιερώματα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. @leondokardos

    Εχεις δίκιο leondokarde, η αλήθεια είναι πως πολύ λίγα γνωρίζουμε για τα συμφωνικά τους έργα. Υπάρχει πουθενά καμία συγκεντρωτική λίστα με τους τίτλους των συμφωνικών τους έργων ?
    Αραγε πόσες ζωές χρειάζονται για να μάθουμε τον πολιτιστικό μας πλούτο.....

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Άλλη μια καλή ενημέρωση, όπως συνηθίζεις πλέον...
    Φιλιά, Ελένη!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Πλημμύρισε ευωδιαστή μελωδία εδώ @μέσα σήμερα...
    Πολύ όμορφη, μελωδική και νοσταλγική ανάρτηση!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. πολύ πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση! εύγε ξανά και μανά. την είχα διαβάσει και το μεσημέρι στην δουλειά (αχμ :)) αλλά με αποσυντόνιζαν οι παραδόσεις που γίνονται.
    την διάβασα εκ νέου και μόλις και εύγε δις. είναι μερικοί άνθρωποι χαρισματικοί. και λίγα λέμε. είναι μερικοί άνθρωποι που ότι και να πεις μοιάζει τόσο λίγο σε όλα αυτά που έχουν δημιουργήσει. φιλιά πολλά!
    (το σχολείο εκεί (εδώ) είναι ακόμα)
    (λίγα πράγματα με το e-commerce. είχα ασχοληθεί πολύ λίγο και πολύ παλιά)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. Ήταν όντως σημαντικός καλλιτέχνης. Και νομίζω πως είχε την "πραγματική" ελληνική νοοτροπία.
    Τελικά κάποια στιγμή θα καταλάβουμε πως η λαική μας μουσική όπως και η δημοτική μας ποίηση είναι ο Όμηρος της εποχής μας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. @Vad

    Η αμαξηλάτισα έχει δουελειές αυτή τη περίοδο. Βλέπεις ετοιμάζεται για το Πάσχα κι έχει πάρει τα βουνά.
    Ετσι η νέα φωτό του τίτλου αντικατοπτρίζει στην κυριολεξία αυτό που λέει ο τίτλος...
    Καθημερινότητες (το αυτοκίνητο που διακρίνεται έξω από το παράθυρο)
    Μνήμες (τα παλιά πήλινα πιθάρια που βρίσκονται μέσα σε ένα λαογραφικό μουσείο)
    Η αμαξηλάτισα θα επανέλθει μάλλον από φθινόπωρο....lol

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. @Antoine

    Καλημέρες πολλές καλέ μου Antoine πάντα με τον καλό το λόγο

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  18. @marianaonice

    Ναι, είναι αλήθεια πως είχα καιρό να βάλω μουσικούλα. Μιλώντας όμως για έναν συνθέτη σαν τον Μάνο δεν μπορούσα να αφήσω το blog σιωπηρό...
    Την καλημέρα μου Μαριάνα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  19. @basnia

    Τέτοια τιμή του πρέπει του Χατζιδάκι πιστεύω καλέ μου basnia. Οσα και να γράψει κανείς λίγα θα είναι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  20. Συγχαρητήρια για το κείμενο, εξαιρετικό! Σ' ευχαριστούμε πολύ που το ανέρτησες :) Καλημέρα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  21. @Λάκων

    Την αξία της λαϊκής και δημοτικής μουσικής την εκτίμησαν λίγοι και καλοί.

    Το ενθαρρυντικό είναι πως βγαίνουν νέα μουσικά σχήματα τα οποία δεν στέκονται στην απλή μίμηση των παλιών κομματιών αλλά εμπνεόνται από αυτά και δημιουργούν νέα κομμάτια. Γιατί η δημοτική και η λαϊκή μουσική έστω και αν έχει δημιουργηθεί άλλη εντύπωση είναι ζωντανές μουσικές, δεν παραμένουν στατική, μετασχηματίζονται διαρκώς.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  22. @mikroanalogo

    Εγώ ευχαριστώ για την πρόκληση. Ενα κείμενο γραμμένο πριν από 3 χρόνια ξεχασμένο στα συρτάρια πήρε ζωή με αφορμή το αφιέρωμα του radiobubble και έτσι μου δόθηκε η δυνατότητα να το μοιραστώ μαζί σας.

    Σε καλωσορίζω σε αυτήν εδώ τη διαδικτυακή γωνιά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  23. Υπέροχος, αντιφατικός, έξοχος, ανατρεπτικός, λίγο απ' όλα ή και όλα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  24. Μέσα στην "ασχήμια των καιρών" στην αρπαχτή και την ρεμούλα, με τους ατάλαντους καλλιτέχνες με την "φωνή κορμάρα.....", έρχεται η δικιά σου αναφορά να μας κάνει να την ξεχάσουμε για λίγο όχι μόνο οπτικά αλλά και ηχητικά. Καλό βράδυ σε ευχαριστώ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  25. @Αρκάς

    Νάξερες πόσο με πληγώνει αυτή η "ασχήμια των καιρών". Να μπορούσαμε άραγε να την αλλάξουμε και να βαδίσουμε σε καλλιτεχνικούς δρόμους διαφορετικούς?
    Τέτοιους που δεν θα μας "διασκεδάζουν" απλά, μα θα μας "ψυχαγωγούν"....
    Εγώ ευχαριστώ για τα συγκινητικά σου λόγια

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Ποιά είναι η γνώμη σας;