ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Παρασκευή 2 Νοεμβρίου 2007

Γιώργος Προβιάς - Ο άγνωστος δημιουργός του χορού του Ζορμπά (συρτάκι)

(1960) Το τρίο χορεύει στο Περιστέρι σε ένα ταβερνάκι όπου τραγουδούσε ο Μπιθικώτσης



(1962) Ο Προβιάς στα Ηλιοβασιλέματα της παραλίας, στο Ελληνικό
(1963) Ο Θόδωρος, ο Δήμος και ο Γιώργος

Είναι κάποια τυχαία γεγονότα τα οποία καμιά φορά σηματοδοτούν τη ζωή ενός τόπου. Την δεκαετία του ΄60 δύο σημαντικές ταινίες έμελλαν να ταράξουν την καθημερινότητα της τότε απλοϊκής "Ελληνικής" ζωής: Η μία ήταν το "Ποτέ την Κυριακή" (1960) μια ταινία που παρουσίαζε με πολύ παραστατικό τρόπο την καθημερινότητα μιας Ελληνικής πόλης και συγκεκριμένα στο λιμάνι του Πειραιά. Η δεύτερη ταινία "Zorba the Greek" (1965), σε αντίθεση με την πρώτη ασχολήθηκε με τον παραδοσιακό τρόπο ζωής σε ένα απόμακρο χωριό της Κρήτης. Η ταινία βασίστηκε στην νουβέλλα "The fantastic life of Alexis Zorbas" του Νίκου Καζαντζάκη (1949). Η πρώτη ταινία επενδύθηκε μουσικά από τον Μάνο Χατζιδάκι και η δεύτερη από τον Μίκη Θεοδωράκη.


Στο τέλος της ταινίας Ζορμπάς παρουσιάζεται ένας χορός διάρκειας μόλις τριών λεπτών. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί την επιτυχία και την δημοτικότητα που θα αποκτούσε αυτός ο χορός ο οποίος στις μπροσούρες της ταινίας αναφερόταν ως "Zorbas's dance" ενώ στις επεξηγήσεις έγραφε πως επρόκειτο για έναν παλιό παραδοσιακό χορό που ονομάζεται "συρτάκι". Ετσι ο "Zorba's dance" ή "συρτάκι" χρίστηκε από το ξετρελλαμένο κοινό της αλλοδαπής ως ο κατ΄εξοχήν Ελληνικός χορός. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια χορογραφία η οποία γεννήθηκε για τις ανάγκες της ταινίας, αλλά βασίστηκε στο αργό του κομμάτι στα βήματα του "Χασάπικου" χορού. Την ονομασία "συρτάκι" πιθανολογώ πως ο χορογράφος την εμπνεύστηκε από τους παραδοσιακούς "συρτούς" χορούς οι οποίοι χορεύονταν κατά κόρον σε όλη την Ελλάδα.


Ο "χορός του Ζορμπά" είχε τόσο μεγάλη απήχηση στην αλλοδαπή ώστε περί τα τέλη του 1960 η πίεση που ασκήθηκε προς τους χοροδιδασκάλους να διδάξουν τα βήματα του "Ελληνικού" χορού "Ζορμπάς" οδήγησε τους χοροδιδασκάλους να μάθουν και αυτοί με τη σειρά τους τον συγκεκριμένο χορό αφού είχαν αξασφαλισμένη πελατεία. Μέσω του "χορευτικού κινήματος" που δημιουργήθηκε (επιτρέψτε μου την αυθαιρεσία του όρου) ταξίδεψε και ο ήχος του μπουζουκιού ανά την υφήλιο, και μετά το Greek salad,mousaka και την χωριάτικη σαλάτα, οι λέξεις "bouzouki" και "Zorba's dance" η "syrtaki" έγιναν συνώνυμα της Ελλάδας ανάμεσα στους αλλοδαπούς τουρίστες.


Ενώ κανείς θα περίμενε η μόδα αυτή να έλθει και να παρέλθει, όπως κάθε μόδα άλλωστε, το ενδιαφέρον του κοινού για τους Ελληνικούς χορούς συνεχίστηκε αμείωτο για πολλά χρόνια (να μην πω πως φτάνει μέχρι τις μέρες μας). Το 1975 ένας Ελληνοαμερικάνος χοροδιδάσκαλος, ο Ted Petrides, έγραψε το βιβλίο "Greek dances" στην Αγγλική γλώσσα, το οποίο είχε φοβερή επιτυχία. Σε αυτό περιγράφει με σχήματα τα βήματα πολλών ελληνικών λαϊκών και παραδοσιακών χορών, μεταξύ των οποίων και του χορού του Ζορμπά. Ισως μάλιστα στις μέρες μας να αποτελεί συλλεκτικό βιβλίο, αφού είναι δυσεύρετο.


Ο χορός του Ζορμπά οδήγησε τους δίσκους με την μουσική του Ζορμπά σε μεγάλη εμπορική επιτυχία, η ταινία παίχτηκε πολλές φορές σε κάθε γωνιά της γης ενώ η Ελλάδα έγινε πασίγνωστη και από τότε άρχισε να σημειώνεται αύξηση του αριθμού των τουριστών προς την "πατρίδα του Ζορμπά". Στις μέρες μας οι "ελληνικές βραδιές" που διοργανώνονται από την τουριστική βιομηχανία αποφέρουν "χρυσά" έσοδα και φυσικά καταλήγουν πάντα σε ξεφάντωμα με τον "χορό του Ζορμπά".

Και ενώ η χορογραφία που τελικά έγινε χορός (το συρτάκι) σχεδόν εξομοιώθηκε με τα "εθνικά μας σύμβολα" (συγχωρέστε με για την αυθαιρεσία του όρου), εκείνος που δεν είχε την ίδια μοίρα ήταν ο αυθεντικός δημιουργός της χορογραφίας , ο Γιώργος Προβιάς (η όπως τον έλεγαν " ο Νουρέγιεφ των λαϊκών χορών"), ένας απλός άνθρωπος , μπετατζής στο επάγγελμα.Τα πρωϊνά δούλευε στις οικοδομές και τα βράδυα για να συμπληρώσει το μεροκάματο πήγαινε και χόρευε λαϊκούς χορούς στο κέντρο ο "Παράδεισος" στο Μπαρουτάδικο όπως ονομαζόταν παλαιότερα μια περιοχή του Δήμου Αιγάλεω. Εκεί γνωρίστηκε με τον Θόδωρο Καλπαξίδη, τορναδόρο στο επάγγελμα και τον Δήμο Αμπατζόγλου, ζαχαροπλάστη και δημιούργησαν ένα χορευτικό τρίο που έκανε γνωστούς τους λαϊκούς χορούς στα κέντρα αλλά και στις Κάννες όπου κλήθηκαν να χορέψουν.


Ηταν λοιπόν κατά τη διάρκεια μιας βραδιάς εκεί στο κέντρο "Ηλιοβασιλέματα" μόλις το χορευτικό τρίο είχε τελειώσει τον χορό (με την συνοδεία του Χιώτη και της Λίντας στο τραγούδι) όταν προτάθηκε στον Προβιά να αναλάβει να μάθει χορό στον Αντονυ Κουίν, για να χορέψει στην ταινία "Ζορμπάς" του Μιχάλη Κακογιάννη.


Αν και ο διάσημος ηθοποιός διδάχθηκε την χορογραφία από τον Προβιά, ο αυθεντικός δημιουργός της χορογραφίας όχι μόνο δεν χόρεψε μαζί του στην ταινία, αλλά έμελλε να παραμείνει άγνωστος εξ αιτίας μιάς παρεξήγησης. Οταν ο Προβιάς το καλοκαίρι του 1963 κατέβηκε στα Χανιά με τον Αντονυ Κουϊν, τον Αλαν Μπέτς και ένα συγκρότημα τεχνικών για τα γυρίσματα του Ζορμπά, είχε συμφωνηθεί αρχικά ανάμεσα στον Χιώτη, τον ιδιοκτήτη του κέντρου Ηλιοβασιλέματα και τον Σπέντζο (κινηματογραφικό παραγωγό) να μένει ο Προβιάς με τους ξένους πέντε ημέρες την εβδομάδα στην Κρήτη και δύο ημέρες να επιστρέφει στα Ηλιοβασιλέματα για να χορεύει, κάτι για το οποίο όπως ισχυρίζεται ο ίδιος ο Προβιάς δεν του είχε γνωστοποιηθεί. Η δουλειά χάλασε όταν το κέντρο και ο Χιώτης ζήτησαν αποζημίωση 60000 δραχμές για τους δύο μήνες που ο Προβιάς έπρεπε να απουσιάζει για τα γυρίσματα της ταινίας στην Κρήτη.

Ετσι ο Προβιάς αναγκάστηκε να επιστρέψει νωρίτερα στην Αθήνα μη καταφέρνοντας να παραμείνει μέχρι την ολοκλήρωση των γυρισμάτων της ταινίας αφού το ύψος της αποζημίωσης που ζητιόταν ήταν μεγάλο. Ετσι εξ αιτίας μιας παρεξήγησης με τον Κουίν,τον Κακογιάννη και τον Θεοδωράκη και λόγω της πρόωρης αποχώρησής του από την ταινία, το όνομα του αυθεντικού δημιουργού του χορού του Ζορμπά έμελλε να παραμείνει άγνωστο αφού όχι μόνο δεν χόρεψε στην ταινία αλλά ούτε το όνομά του δεν μπήκε ως χορογράφος στους υπότιτλους της ταινίας.


Ο Προβιάς μέχρι πριν από μερικά χρόνια μάθαινα πως ζούσε ξεχασμένος σε ένα φτωχόσπιτο στο Αιγάλεω. Ο χορός του όμως ζεί μέχρι τις μέρες μας με όλες τις δόξες και τις τιμές που απέκτησε. Ο ίδιος λέει:


"Είμαι ρεμπέτης και Ζορμπάς, ο χορός μου ήταν απλά ένας αυτοσχεδιασμός της στιγμής"......
Και συνεχίζει :
"Δεν ξέρω αν σταματάει ο χρόνος την ώρα που χορεύω......Πάντως νομίζω πως τελικά εγώ πήρα την μεγαλύτερη ικανοποίηση γιατί μαθαίνοντας συρτάκι τον Αντονι Κουίν και τους άλλους ηθοποιούς που έπαιζαν στην ταινία έκανα όλη την υδρόγειο να χοροπηδάει σε ελληνικό ρυθμό!!!!"





22 σχόλια:

  1. Εξαιρετική ή ιδέα σας νά περάσετε αυτό τό κείμενο, γιά νά μαθαίνουμε καί νά θυμόμαστε, γιά έναν κόσμο πού δυστυχώς μαζί μέ αυτόν ετελείωσε καί μία άλλη εποχή εντελώς διαφορετική από τήν σημερινή. Συγχαρητήρια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Συγχαρητήρια.Απολαυστικό και χρήσιμο αφιέρωμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Εκπληκτικό, πράγματι. Έμαθα ένα σωρό πράγματα. Και πάντα αναρωτιόμουν, ειδικά όταν σε ταξίδια στο εξωτερικό οι ξένοι μου ζητούσαν να τους δείξω συρτάκι: εμείς πότε το χορεύουμε αυτό και δε θυμάμαι;
    Πάντως άλλο ένα είδος εξαγώγιμου πολιτισμού, ας είναι κι έτσι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. @K.sk, @Λάκων
    Ευχαριστώ!

    @kitsos mitsos
    Την αφορμή για αυτό το αφιέρωμα την πήρα από κάποια δικά σου ερωτήματα σχετικά με τον χορό συρτάκι σε άλλο post.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Πέρσι στο σχολείο είχαμε μια καθηγήτρια (ακόμη την έχουμε) η οποία είχε τρομερό κόλλημα με το Ζορμπά. Έτσι, λοιπόν, στο μάθημα της Λογοτεχνίας διαβάζαμε αποσπάσματα από το βιβλίο του Καζαντζάκη και βλέποντας και την ταινία αναλύαμε χαρακτήρες, σκηνές κλπ. Ευτυχώς που υπάρχουν ακόμη αξιόλογοι άνθρωποι στα σχολεία που νοιάζονται για την παιδεία των μαθητών τους.

    Τι κάνεις, Ελένη; Τα Χριστούγεννα θα έρθω στην Αθήνα μάλλον. Άντε κανόνισε!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Κοίτα τι μαθαίνει κανείς!!
    Αυτά είναι ποστ! Πολύ καλή δουλειά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Όπως και να'χει ήταν εξαιρετικά διαφωτιστικό. Έτσι, θα ξέρουμε τι να λέμε στους φίλους μας που έρχονται από άλλα μέρη και ζητάνε το συρτάκι ή αλλιώς greek dance!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. @Antoine
    Είσαι πολύ τυχερός που έτυχες στο σταυροδρόμι ενός ανθρώπου που ενδιαφέρεται για την επιμόρφωση των μαθητών. Αξιοποίησε όσο μπορείς αυτήν την ευκαιρία.
    Καλώς να ορίσεις στην μεγαλούπολη!Γίνονται υπέροχες εκθέσεις και πολιτιστικά γεγονότα αυτήν την εποχή.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. @σπιτόγατε
    Τα που θυμούμαι ξιστορώ....έτσι απλά για να μην ξεχαστούν....

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. @kitsomitso
    Προσωπικά δεν θα αποκάλυπτα όλες τις λεπτομέρειες στους αλλοδαπούς φίλους μας, παρά μόνον τα απαραίτητα. Θα τους άφηνα να εξακολουθούν να ζούν την μαγεία του μύθου.....

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. θαυμασιο,δυοσμαρακι!!! και δεν είχα ιδεα για όλα αυτά....πάντα τέτοια :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Καλημέρα και καλή χρονιά από το Ισραήλ.

    Ένα μεγάλο ευχαριστώ για την λύση ενός αινίγματος που με παίδευε χρόνια.

    By the way όχι μόνο ο Γιώργος Προβιάς έμεινε άγνωστος αλλά υπάρχει και κάποιος που καπηλεύεται την προσφορά του ισχυριζόμενος ότι αυτός είναι αυτός που δίδαξε τον Antony Queen το συρτάκι και διαφιμίζει έτσι την ταβέρνα του. Και εις απόδειξιν:
    http://www.nykterida.gr/eng_files/eng_index.htm

    Και πάλι ευχαριστώ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Δυστυχώς δεν είναι η μοναδική περίπτωση. Αυτοί οι σεμνοί και ταπεινοί δημιουργοί συνήθως δεν αποζητούν την δημοσιότητα αφού η δημιουργία τους βγαίνει μέσα από τα βάθη της καρδιάς τους. Μόλις το έργο τους γίνει δημοφιλές τότε όλοι διεκδικούν την πατρότητά τους.
    Καλώς ήρθες σε αυτόν τον διαδικτυακό χώρο που ασχολείται με τους "άγνωστους" δημιουργούς.
    Καλή Χρονιά στο Ισραήλ!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Τον ειχα δει τον Προβια να χορευει με τους δυο του συνχορευτες. Χορευε υπεροχα, ηταν γοητευτικος και ειχε ενα ομορφο χαμογελο. Οταν μαθαμε οτι πεθανε ηταν σχεδον αδυνατο να το πιστεψει κανεις, αυτος που ηταν η προσοποποιηση του χορου,που πετουσε με το ζειμπεκικο και το συρτακι. Θα τον θυμαμαι παντα να χορευει.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. Ευχαριστώ για τη μαρτυρία που μας καταθέτεις. Κάτι τέτοιες εμπειρίες είναι που μένουν αξέχαστες.
    Δεν έμαθα για τον θάνατό του. Λυπάμαι.
    Καλώς ήρθες σε αυτή τη μικρή διαδικτυακή γωνιά

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. Geia sas!! Euxaristw polu gia to arthro kai tis plirofories pou dinete. Tha ithela na kserw apo pou brikate thn teleutaia frasi tou Probiá pou anaferete parapanw.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. Καλησπέρα. Τη φράση του Προβιά τη βρήκα σε τεύχος του περιοδικού "Δίφωνο".

    Σε καλωσορίζω σε αυτήν εδώ τη μικρή διαδικτυακή γωνιά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  18. Euxaristw polu!! Kai mhpws thimaste pios teuxos h apo pia xronia?

    Na eiste kala.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  19. Παιδιά, υπάρχει στην Αλεξανδρούπολη ο Γιώργος Φουτσιτζίδης, ο οποίος ήταν χορευτής εκείνα τα χρόνια και σε κάποια ανύποπτη στιγμή - (προ 15-ετίας), μού είχε πει ότι το μόνο λάθος του ήταν που δεν απαίτησε να αναγραφεί το όνομα του στους τίτλους τής ταινίας '' Ζορμπάς ''...Επίσης θεωρούσε ότι ο Γιώργος Προβιάς ήταν ο δάσκαλος όλων - (των λαϊκών χορευτών)..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  20. Ειναι συγκλονιστικο. Ολη η υφηλιος χορευει στα βηματα που διδαξε ο Προβιας.
    Χορευω 30 χρονια και κανεις δασκαλος δεν ηξερε να μου πει ποιος δημιουργησε την χορογραφια του Ζορμπα.

    Διαβασα οτι εχει φυγει απο την ζωή. Γνωριζει καποιος αν υπαρχουν ανθρωποι δικοι του; παιδια κλπ;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  21. @Marinique, δυστυχώς δεν γνωρίζω αν ο Προβιάς είχε παιδιά. Είναι γραφτό κάποιων ανθρώπων το έργο να αφήνει εποχή, μα το όνομά τους να παραμένει άγνωστο.
    Σε καλωσορίζω σε αυτήν εδώ τη μικρή διαδικτυακή γωνιά

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Ποιά είναι η γνώμη σας;